Bài 2: Lời của cây - Trần Hữu Thung

I. Trải nghiệm cùng văn bản

1. Đọc

2. Tác giả, tác phẩm

a. Tác giả

Trần Hữu Thung (1923-1999)

Quê quán: Diễn Minh, Diễn Châu, Nghệ An.

Ông tham gia Cách mạng từ năm 1944 và bắt đầu làm thơ từ thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp.

(Nhà thơ Trần Hữu Thung – nguồn Internet)

Phong cách sáng tác: Trần Hữu Thung có phong cách của một nhà thơ dân gian, thơ ông thể hiện sự mộc mạc, dân dã, chân chất, hồn nhiên của người dân quê.

b.Tác phẩm

Xuất xứ:  In trong “Những bài thơ em yêu”, Phạm Hổ, Nguyễn Nghiệp tuyển chọn

Bố cục (2 phần)

• Phần 1 (5 khổ thơ đầu - lời của tác giả): Quá trình phát triển thành cây của hạt mầm.
• Phần 2 (khổ cuối - lời của cây): Lời giới thiệu của cây về sự xuất hiện của mình.

Chủ đề: Bài thơ thể hiện tình yêu thương, trân trọng những mầm xanh của thiên nhiên.

Thể loại: Thơ bốn chữ

Phương thức biểu đạt: biểu cảm kết hợp miêu tả, tự sự

II. Suy ngẫm và phản hồi

1. Quá trình sinh trưởng của cây

Khổ 1: HẠT lặng thinh.

Khổ 2: MẦM nhú lên giọt sữa, biết nói thì thầm.

Khổ 3: MẦM được chăm sóc như đứa trẻ sơ sinh.

Khổ 4: MẦM kiêng gió kiêng mưa, lớn lên nhờ đón tia nắng hồng.

Khổ 5: CÂY đã thành, lá xanh bập bẹ tiếng nói.

Khổ 6: CÂY bập bẹ xưng họ tên, hứa hẹn góp xanh cho đời.

2. Tình cảm, cảm xúc của tác giả

3. Biện pháp tu từ trong bài thơ

Các biện pháp tu từ chủ yếu được sử dụng trong văn bản là: nhân hóa, điệp ngữ

Nhân hóa: hạt nằm lặng thinh, mầm đã thì thầm, mầm kiêng gió bấc, đón tia nắng hồng, bập bẹ.

=> Tác dụng: làm cho hạt mầm trở nên sinh động, có hồn; giúp nó trở nên gần gũi, thân thuộc và có thể biểu hiện được những suy nghĩ hay bày tỏ được tình cảm của con người.

Điệp ngữ: “nghe” lặp lại 4 lần

=> Tác dụng: nhấn mạnh mối quan hệ gắn bó, mật thiết giữa nhân vật tôi và hạt mầm. Lắng nghe từng biến chuyển nhỏ nhất của hạt mầm từ đó cho thấy mầm cũng có sức sống, có linh hồn riêng.

4. Nhận xét về vần, nhịp trong bài thơ

Cách gieo vần: vần chân mình-thinh; mầm-thầm; giông-hồng;...

→ Tác dụng: làm cho dòng thơ, câu thơ dễ nhớ, dễ thuộc, tạo nên sự kết dính cho văn bản thơ, đồng thời tạo sức âm vang cho những “lời của cây” trong tâm hồn người đọc

Ngắt nhịp:

• Bài thơ chủ yếu ngắt nhịp chẵn 2/2

→ Tác dụng: tạo nên nhịp điệu đều đặn như nhịp đưa nôi, vừa cho thấy sự êm đềm của đời sống cây xanh, vừa thể hiện cảm xúc yêu thương trìu mến của tác giả.

• Trường hợp nhịp lẻ 1/3: “Rằng/ các bạn ơi”

→ Tác dụng: nhấn mạnh khao khát của cây khi muốn được con người hiểu và giao cảm.

5. Chủ đề, thông điệp của bài thơ

Chủ đề: Bài thơ thể hiện tình yêu thương, trân trọng những mầm xanh thiên nhiên.

Thông điệp: Hãy lắng nghe lời của cỏ cây loài vật để biết yêu thương, nâng đỡ sự sống ngay từ khi sự sống ấy mới là những mầm sống; mỗi con người, sự vật, dù là nhỏ bé, đều góp phần tạo nên sự sống như hạt mầm góp màu xanh cho đất trời.

III. Tổng kết

1. Giá trị nội dung

Lời của cây ghi lại một cách sinh động quá trình hạt phát triển thành cây. Qua đó, thể hiện tình cảm, cảm xúc nâng niu, trân trọng mà nhân vật trình dành cho mầm cây.

Bài thơ như một bức thông điệp gửi đến người đọc: Hãy yêu cây, trân trọng sự sống của cây, bởi cây làm nên một phần cuộc sống xinh đẹp, đáng yêu này.

2. Giá trị nghệ thuật

Thể thơ bốn chữ, lối viết giản dị, gần gũi, bài thơ ghi lại một cách sinh động quá trình hạt phát triển thành cây.

IV. Luyện tập, củng cố, mở rộng

Câu 1: Bài tập trắc nghiệm

1. Nhà thơ Trần Hữu Thung quê ở đâu?

1. Nghệ An.
2. Lạng Sơn.
3. An Giang.
4. Hà Nội.

2. Thơ của Trần Hữu Thung thể hiện điều gì?

1. Thể hiện sự suy tư, giàu chất nhân văn và có cái nhìn mang màu sắc triết lý về cuộc sống.
2. Thể hiện sự bao quát về cuộc sống, những chất liệu được dệt trong các tác phẩm hầu hết là sự vật quen thuộc xung quanh.
3. Thể hiện sự mộc mạc, dân dã, chân chất, hồn nhiên của người dân quê.
4. Thể hiện sự rung cảm và những khát vọng của một trái tim yêu thương, trân trọng cuộc sống.

3. Khổ thơ thứ nhất trong bài thơ Lời của cây cho ta biết điều gì?

1. Khởi đầu của cây là mầm non.
2. Khởi đầu của cây là hạt.
3. Khởi đầu của cây là rễ cây.
4. Khởi đầu của cây là sự chăm sóc của người trồng.

4. Trong bài thơ Lời của cây, khi chưa gieo xuống đất, hạt cây như thế nào?

1. Nằm yên không nói.
2. Hạt năm lặng thinh.
3. Hạt cây thì thầm.
4. Hạt cười không nói.

5. Trong bài thơ Lời của cây, khi hạt nảy mầm, ta nghe được điều gì?

1. Lời của cây và lời của người trồng cây.
2. Lời của cây và tiếng gió thổi rì rào.
3. Lời thì thầm của cây và tiếng chim hót líu lo.
4. Bàn tay vỗ, tiếng ru hời.

6. Trong bài thơ Lời của cây, mầm cây kiêng điều gì?

1. Gió bấc, sâu ăn mầm.
2. Trời mưa giông, người phá hoại.
3. Sương muối.
4. Gió bấc, mưa giông.

7. Trong bài thơ Lời của cây, khi cây đã nở được vài lá bé, có điều gì đặc biệt?

1. Cây bắt đầu bập bẹ.
2. Cây cất tiếng hát.
3. Cây thì thầm nhỏ to.
4. Cây mỉm cười đón ánh bình minh.

8. Bài thơ sử dụng biện pháp tu từ chủ yếu nào?

1. Hoán dụ, nhân hóa.
2. So sánh, điệp ngữ.
3. Nhân hóa, điệp ngữ.
4. Nói quá, nhân hóa.

9. Bài thơ Lời của cây chủ yếu ngắt nhịp nào?

1. Nhịp 1/3.
2. Nhịp 3/1.
3. Nhip 2/2
4. Nhịp tự do.

10. Bài thơ Lời của cây thể hiện thông điệp gì?

1. Hãy biết lắng nghe lời của cây, vì cây cũng có tâm hồn như con người.
2. Hãy biết lắng nghe lời của cây, vì cây xanh cho ta bóng mát.
3. Hãy biết lắng nghe lời của cây, hãy yêu cây xanh, vì cây xanh là một phần cuộc sống tươi đẹp của chúng ta.
4. Hãy biết lắng nghe lời của cây, vì cây xanh cung cấp oxy.

Câu 2: Hãy tưởng tượng mình là một cái cây, một bông hoa hoặc một con vật cưng trong nhà và viết 5 câu thể hiện cảm xúc khi mình hóa thân.

Hướng dẫn trả lời:

Các bạn có biết ai là người bạn thân thiết của các bạn học sinh ngày nắng nóng không? Chính là tôi - cây bàng lá nhỏ. Những ngày trời nắng, tôi giang tay tỏa bóng mát để các bạn ngồi, thỉnh thoảng tôi còn phe phẩy lá cành để quạt mát cho các bạn. Đôi khi trời gió, tôi cũng đùa vui bằng cách thả những chiếc lá để các bạn chạy theo bắt. Tôi chỉ mong kì nghỉ hè qua nhanh để tôi lại được ở bên các bạn. 

Nguyễn Tiến Lực (Giáo viên Trung tâm Đức Trí – Quận Bình Tân)