Bài 84: Ba cống hiến vĩ đại của Các Mác (Ph.Ăng-ghen)

I. Tìm hiểu chung

1.Tác giả

Phri-đrích Ăng-ghen (1820 -1895) là nhà triết học người Đức, bạn thân thiết của Các Mác và là nhà hoạt động cách mạng nổi tiếng của phong trào công nhân thế giới và Quốc tế cộng sản. Di sản lí luận của ông là một phần quan trọng trong lí luận của chủ nghĩa Mác.

Các Mác (1818 – 1883) là nhà triết học và lí luận chính trị vĩ đại người Đức, lãnh tụ thiên tài của giai cấp công nhân và nhân dân lao động trên toàn thế giới. Ông sáng tạo chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, xây dựng học thuyết kinh tế mácxít, chủ nghĩa xã hội khoa học. Học thuyết của ông là vũ khí lí luận và hành động của giai cấp công nhân trong cuộc đấu tranh chống ách thống trị tư sản.

2. Tác phẩm

a. Hoàn cảnh sáng tác

Văn bản Ba cống hiến vĩ đại của Các Mác là bài điếu văn do Ăng-ghen viết và đọc trước mộ Mác vào ngày 14-3-1895, là bản tổng kết toàn bộ cuộc đời và sự nghiệp lớn lao của vị lãnh tụ kiệt xuất Các Mác cũng như đánh giá cao cống hiến của ông, biểu lộ lòng tiếc thương vô hạn của những người cộng sản trước tổn thất to lớn không gì bù đắp được này.

b. Bố cục

• Phần 1 (đoạn 1-2): Sự ra đi của Các Mác.
• Phần 2 (đoạn 3,4,5,6): Những cống hiến vĩ đại của C.Mác.
• Phần 3 (đoạn 7 và câu kết): Giá trị tổng quát của những cống hiến của Mác, tình cảm của Ăng-ghen với Mác.

II. Đọc- Hiểu văn bản

1. Thông báo sự ra đi của Các Mác – một tổn thất lớn của nhân loại

Ở phần mở đầu, Ăng-ghen thông báo rõ thời khắc ra đi vĩnh viễn của Các Mác bằng giọng văn ngậm ngùi, thương tiếc:

• Thời gian: Chiều ngày 14 tháng 3, vào lúc 3 giờ kém 15 phút.
• Không gian lúc ra đi: trong phòng ở, trên chiếc ghế bành.

→Không gian, thời gian cụ thể đến mức chi tiết gợi nên cái trang trọng, thiêng liêng của khoảnh khắc Mác qua đời.

Sự ra đi của Mác rất nhẹ nhàng:

• Ngừng suy nghĩ.
• Ngủ thiếp đi trên chiếc ghế bành nhưng là giấc ngủ nghìn thu.

→Nghệ thuật nói giảm, nói tránh góp phần xoa dịu đau thương nhưng không làm phai nhạt vị trí và tầm vóc Mác. Đồng thời bày tỏ niềm tiếc thương và kính trọng của người viết.

Hệ quả trước sự ra đi của Các Mác:

• Một tổn thất không sao lường hết được đối với giai cấp vô sản, với khoa học lịch sử.
• “Nỗi trống vắng” cho toàn nhân loại.

→Thái độ kính trọng, đề cao nhằm ca ngợi và tôn vinh những cống hiến của Các Mác.

2. Những cống hiến vĩ đại của Các Mác

C.Mác là người tìm ra quy luật phát triển của lịch sử loài người qua các thời kì lịch sử, mà bản chất của quy luật đó là cơ sở hạ tầng quyết định kiến trúc thượng tầng.

C.Mác đã tìm ra quy luật vận động riêng của phương thức sản xuất TBCN. Đó là quy luật về giá trị thặng dư. Từ đó, ông chỉ ra bản chất của giai cấp tư sản là bóc lột sức lao động của giai cấp công nhân để làm giàu.

C.Mác đã kết hợp giữa lí luận và thực tiễn, biến các lí thuyết cách mạng khoa học thành hành động cách mạng.

→Với những cống đến đó, C.Mác đã trở thành một nhà khoa học, một nhà cách mạng lỗi lạc và là người tiên phong trong sự nghiệp giải phóng giai cấp vô sản hiện đại, là “nhà tư tưởng vĩ đại nhất trong các nhà tư tưởng hiện đại”.

3. Về ý kiến của Ăng-ghen ở cuối bài

“Ông có thể có nhiều kẻ đối địch, nhưng chưa chắc đã có một kẻ thù riêng nào cả.”

Trong suốt cuộc đời mình, Các Mác đã dũng cảm chống lại bất công, cường quyền và bạo quyền; bênh vực những người lao dộng, những người cùng khổ. Mác đem đến cho họ niềm tin vào hạnh phúc trong một thế giới mới, thế giới mà ở đó, người lao động thực sự là chủ nhân của xã hội. Hoạt động của Mác không phải để phục vụ cho quyền lợi cá nhân mà cho quyền lợi của toàn nhân loại. Vì thế nên “ông có thể có nhiều kẻ đối địch, nhưng chưa chắc đã có một kẻ thù riêng nào cả.”

4. Nghệ thuật so sánh tầng bậc của bài điếu văn

Đưa ra ba đóng góp vĩ đại, đóng góp sau lớn hơn đóng góp trước.

Trong mỗi đóng góp lại so sánh để làm nổi bật tầm vóc vĩ đại, tư tưởng tiến bộ của Mác: so sánh với Đác-uyn khi trình bày đóng góp 1 (Giống như Đác-uyn đã tìm ra quy luận phát triển của thế giới hữu cơ, Mác đã tìm ra quy luật phát triển của lịch sử loài người),  so sánh với các nhà kinh tế học tư sản, các nhà phê bình xã hội chủ nghĩa khi trình bày đóng góp 2 ( ...trong khi mọi công trình nghiên cứu trước đây của các nhà kinh tế học tư sản cũng như của các nhà phê bình xã hội chủ nghĩa đều mò mẫm trong bóng tối”).

Ăng ghen sử dụng các cụm từ như:  “Nhưng không chỉ có thế thôi”, “Nhưng đấy hoàn toàn không phải là điều chủ yếu ở Mác” , “...nhưng niềm vui của ông còn lớn hơn nữa”.

Các nhận định “con người khoa học”, “một nhà cách mạng” được dùng theo cách tăng tiến, là sự tiếp tục đi lên của Mác trong qua trình cống hiến nhiều mặt cho loài người.

III. Tổng kết

1. Giá trị nội dung

Văn bản Ba cống hiến vĩ đại của Các Mác như một bản tổng kết toàn bộ cuộc đời và sự nghiệp lớn lao của vị lãnh tụ kiệt xuất Các Mác, là sự đánh giá của một vĩ nhân đối với một vĩ nhân.

Biểu lộ tình cảm tiếc thương của những người cộng sản trước tổn thất to lớn không sao bù đắp được trước sự ra đi của Các Mác.

2. Đặc sắc nghệ thuật

Lập luận chặt chẽ, lí lẽ giàu sức thuyết phục.

Nghệ thuật so sánh kết hợp kết cấu tầng bậc (tăng tiến) được sử dụng thành công khiến bài văn càng thêm sức thuyết phục.

IV. Luyện tập

Câu 1: Nêu cảm nghĩ của anh/chị về những đóng góp của Mác đối với nhân loại.

Gợi ý

Học sinh rèn luyện kĩ năng trình bày suy nghĩ qua hình thức một đoạn văn/bài văn. Yêu cầu diễn đạt mạch lạc, rõ ý, không mắc lỗi chính tả, dùng từ. Dưới đây là vài gợi ý:

• Những cống hiến của Mác thực sự là những cống hiến có ý nghĩa đối với sự phát triển của toàn nhân loại, nó vượt khỏi phạm vi của một quốc gia để phục vụ quyền lợi cho cả thế giới.
• Những phát kiến, cống hiến của ông ngày nay vẫn luôn được tiếp thu và học hỏi.
• Đóng góp của Mác rất đáng ngưỡng mộ và trân trọng, nó thể hiện tầm vóc của một nhà tư tưởng vĩ đại.
• Những tư tưởng của Các Mác đã góp phần làm thay đổi tư duy của một bộ phận những dân tộc chịu áp bức, từ đó giúp họ đứng lên giành lại độc lập và thoát ra cảnh lầm than.

Câu 2: Lập dàn ý của bài điếu văn

Gợi ý

a. Phần mở đầu

Trình bày sự ra đi của Mác

Khẳng định sự ra đi đó là một tổn thất to lớn của nhân loại

a. Nội dung chính

Ngợi ca những công hiến lớn lao của Mác

• Cống hiến 1: Tìm ra quy luật phát triển của lịch sử loài người (Cơ sở hạ tầng quyết định kiến trúc thượng tầng và kiến trúc thượng tầng tác động lại cơ sở hạ tầng.)
• Cống hiến 2: Tìm ra quy luật vận động riêng của phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa đương thời và xã hội tư sản do phương thức ấy tạo ra, phát hiện giá trị thặng dư.
• Cống hiến 3: Sự kết hợp giữa lí luận và thực tiễn, biến các lí thuyết cách mạng- khoa học thành hành động cách mạng.

c. Phần kết thúc

Đánh giá những cống hiến của Mác:

• Mác bị căm ghét nhiều nhất vì ông đã lột trần những bản chất xấu xa trong xã hội đương thời.
• Hàng triệu người: cộng sự, giai cấp công nhân và nhân dân lao động toàn thế giới thương tiếc, kính yêu ông.
• Mác có thể có nhiều kẻ đối địch nhưng chưa chắc có một kẻ thù riêng nào.

Lời khẳng định : “Tên tuổi và sự nghiệp của ông đời đời sống mãi!”

Giáo viên biên soạn: Nguyễn Minh Thư

Đơn vị: Trường THCS - THPT Nguyễn Khuyến