Bài 4: Gió Lạnh Đầu Mùa

I. Trước khi đọc

1. Từ nhan đề văn bản

Em dự đoán nhà văn sẽ kể câu chuyện liên quan đến mùa đông, sự lạnh lẽo.

2. Tác giả, tác phẩm

a. Tác giả

Tên: Tên khai sinh là Nguyễn Tường Vinh;

Năm sinh – năm mất: 1910 – 1942;

Quê quán: sinh ra ở Hà Nội, lúc nhỏ sống ở quê ngoại – phố huyện Cẩm Giàng, tỉnh Hải Dương.

Sáng tác ở nhiều thể loại (tiểu thuyết, truyện ngắn, tùy bút,...) song thành công nhất vẫn là truyện ngắn.Truyện ngắn của Thạch Lam giàu cảm xúc, lời văn bình dị và đậm chất thơ. Nhân vật chính thường là những con người bé nhỏ, cuộc sống nhiều vất vả, cơ cực mà tâm hồn vẫn tinh tế, đôn hậu. Tác phẩm của Thạch Lam ẩn chứa niềm yêu thương, trân trọng đối với thiên nhiên, con người, cuộc sống.

b. Tác phẩm

Các truyện ngắn tiêu biểu của Thạch Lam: Gió đầu mùa, Nắng trong vườn, Sợi tóc,...

Gió lạnh đầu mùa là một trong những truyện ngắn xuất sắc viết về đề tài trẻ em của Thạch Lam.

 II. Trải nghiệm cùng văn bản

1. Người kể chuyện

Ngôi thứ ba

2. Phương thức biểu đạt

Tự sự kết hợp miêu tả;

3. Thể loại

Truyện ngắn

4. Bố cục

• Đoạn 1: Từ đầu... Sơn thấy mẹ hơi rơm rớm nước mắt: Sự thay đổi của cảnh vật và con người khi thời tiết chuyển lạnh;
• Đoạn 2: Tiếp... trong lòng tự nhiên thấy ấm áp vui vui: Sơn và Lan ra ngoài chơi với các bạn nhỏ ngoài chợ và quyết định cho bé Hiên chiếc áo;
• Đoạn 3: Còn lại: Thái độ và cách ứng xử của mọi người khi phát hiện hành động cho áo của Sơn.

5. Theo dõi dọc

Theo dõi (trang 68 SGK):

• Đất khô trắng, gió vi vu làm bốc lên những màn bụi nhỏ thổi lá khô lạo xạo.
• Trời màu trắng đục.
• Lá cây lan rung động, sắt lại vì rét.

Dự đoán (trang 68):

• Chiếc áo bông cũ có xuất hiện ở phần sau.

Theo dõi (trang 69):

• Những bộ quần áo màu nâu bạc đã vá nhiều chỗ.
• Môi tím lại, da thịt thâm đi.
• Mỗi cơn gió đến, chúng run lên, hàm răng đập vào nhau.

Theo dõi (trang 70):

• Co ro đừng bên cột.
• Manh áo rách tả tơi, hở lưng và tay.

Theo dõi (trang 70):

• Sơn thấy động lòng thương Hiên – một ý nghĩ tốt xuất hiện – mang áo bông cũ cho Hiên.

Theo dõi (trang 71):

• Vú già hỏi về việc đem chiếc áo bông cũ cho Hiên và nếu để mợ biết thì sẽ bị mắng.
• Chị em Sơn ngạc nhiên, hoảng hốt, đổ tội lẫn nhau vì đem cái áo ấy đi cho.

Dự đoán (trang 71):

• Theo em, mẹ Sơn có phạt vì mẹ Sơn rất yêu quý chiếc áo bông cũ đó nên mới không vứt đi.

III. Suy ngẫm và phản hồi

1. Nhân vật Sơn và Lan

a. Buổi sáng khi ở trong nhà

Gia cảnh: sung túc

• Có vú già;
• Cách xưng hô:

Cách mẹ Sơn gọi em Duyên ngay từ đầu tác phẩm: “cô Duyên” – “cô” – trang trọng;

Cách gọi mẹ của Sơn: “mợ”→ gia đình trung lưu

• Những người nghèo khổ mà Sơn quen biết vẫn vào vay mượn ở nhà Sơn;

Khi nghe mẹ và vú già nói chuyện về em:

• Sơn nhớ em, cảm động và thương em quá;
• Sơn thấy mẹ hơi rơm rớm nước mắt.

⇒ Gia đình sung túc, giàu tình cảm, lòng trắc ẩn.

b. Khi ra ngoài chơi với các bạn nhỏ nghèo ở chợ

Thái độ: Sơn và chị vẫn thân mật chơi đùa với, chứ không kiêu kỳ và khinh khỉnh như các em họ của Sơn

Khi thấy Hiên đứng nép một chỗ không ra chơi cùng:

• Gọi ra chơi;
• Hỏi: “Áo lành đâu không mặc?”; “Sao không bảo u mày may cho?” à Câu hỏi có sự phát triển theo câu trả lời của Hiên à Quan tâm thật lòng;
• Quyết định đem cho Hiên chiếc áo: chợt nhớ ra mẹ cái Hiên rất nghèo, thấy động lòng thương, một ý nghĩ tốt bỗng thoáng qua trong tâm trí.

⇒ Tình cảm trong sáng của trẻ thơ, tâm hồn nhân hậu của chị em Sơn.

c. Chiều tối khi trở về nhà

Ngây thơ, sợ hãi, đi tìm Hiên để đòi áo

⇒ Lúc đó mới hiểu mẹ rất quý chiếc áo bông ấy; vẫn có sự trẻ con: đã cho bạn rồi còn đòi lại.

⇒ Lối miêu tả chân thực, tự nhiên của Thạch Lam khi khắc họa nhân vật trẻ em.

2. Nhân vật Hiên và những đứa trẻ nghèo

a. Không gian/ khung cảnh

• Chợ vắng không, mấy cái quán chơ vơ lộng gió, rác bẩn rải rác lẫn với lá rụng của cây đề
• Mặt đất rắn lại và nứt nẻ những đường nho nhỏ, kêu vang lên tanh tách dưới nhịp guốc của hai chị em

⇒ Yên ả, vắng lặng

⇒ Nghèo, lại thêm mùa đông càng khắc họa sâu về tình cảnh khốn khó.

b. Dáng vẻ

• mặc không khác ngày thường, vẫn những bộ quần áo màu nâu bạc đã vá nhiều chỗ;
•  môi tím lại, qua những chỗ áo rách, da thịt thâm đi;
• mỗi cơn gió đến, run lên, hàm răng đập vào nhau

c. Thái độ

• đương đợi Sơn ở cuối chợ để chơi đánh khăng, đánh đáo
• đều lộ vẻ vui mừng, nhưng chúng vẫn đứng xa, không dám vồ vậpànhư biết cái phận nghèo hèn của chúng vậy;
• giương đôi mắt ngắm bộ quần áo mới của Sơn

“giương”: ngước lên và mở to → có sự chú ý đặc biệt

“ngắm”: nhìn một cách tập trung, có sự yêu thích, ước mong

⇒ Một bộ quần áo mới mà được chú ý đặc biệt và ước mong

⇒ Càng khắc họa đậm hơn sự nghèo khó

d. Nhân vật Hiên

Từ nãy vẫn đứng dựa vào cột quán, co ro đứng bên cột quán

⇒ Từ nãy: thời gian dài, co ro: lạnh phải khúm người lại

⇒ Vừa lạnh, phải chịu trong thời gian dài, lại còn có thêm mặc cảm: đứng ẩn nấp “dựa vào cột quán”;

Gọi không lại

Chỉ mặc có manh áo rách tả tơi, hở cả lưng và tay

Khi được hỏi

⇒ bịu xịu trả lời: mặt xị xuống, thường đi kèm những lời có ý buồn tủi

⇒ mặc cảm, có sự tủi thân, như sắp vỡ òa.

e. So sánh Hiên với cô bé bán diêm

Giống:

• Đều là những bé gái ở trong hoàn cảnh đáng thương;
• Đều thiếu thốn vật chất, và ở trong mùa đông khắc nghiệt

Khác:

+ Hiên

Sống trong xã hội Việt Nam đầu thế kỷ XX: đa phần nghèo khó, câu chuỵen xảy ra khi Đầu mùa đông mới đến. Hiên có nhận được tình thương của mọi người xung quanh: mẹ, bạn bè, v.v...

=> Cái kết có hậu, Hiên có áo ấm

+ Cô bé bán diêm

• Câu chuyện xảy ra trong xã hội Đan Mạch có sự phân hoá sự giàu nghèo
  
• Câu chuyện xảy ra khi mùa đông đã ở vào thời điểm lạnh nhất, khoảnh khắc giao thừa, chuyển giao giữa năm cũ và năm mới. Cô bé bán diêm không nhận được tình yêu thương: bị bố đánh đập, mắng chửi, bị người qua lại lãnh đạm, thờ ơ cô bé đã chết.
  

=> Cái kết vừa có hậu vừa mang tính bi kịch

3. Hai người mẹ: mẹ của Sơn và mẹ của Hiên

a. Mẹ của Hiên

Nghề: chỉ có nghề đi mò cua bắt ốc à không đủ tiền để may áo cho con

Thái độ và hành động của mẹ Hiên khi biết Sơn cho Hiên chiếc áo:

• Khép nép, nói tránh: “Tôi biết cậu ở đây đùa, nên tôi phải vội vàng đem lại đây trả nợ”

⇒ Cách xưng hô có sự tôn trọng, như người dưới với người trên: Tôi – cậu – mợ;

• Tự trọng: Sau khi trả xong, không xin xỏ gì mà đi về luôn.

⇒ Thái độ: khép nép, nhưng cư xử đúng đắn, tự trọng của một người mẹ nghèo khổ

b. Mẹ của Sơn

Cách cư xử nhân hậu, tế nhị của một người mẹ có điều kiện sống khá giả hơn.

Với các con, cách cư xử vừa nghiêm khắc, vừa yêu thương → không nên tự tiện lấy áo đem cho nhưng mẹ vui vì các con biết chia sẻ, giúp đỡ người khác...

IV. Viết kết nối với đọc

Đề bài (sgk/trang 74 ): 

Trong truyện Gió lạnh đầu mùa, Sơn là nhân vật chính của truyện. Sơn có sự nhạy cảm tinh tế qua cách cậu quan sát mọi thứ xung quanh. Cách thiên nhiên chuyển mình cũng được Sơn cảm nhận trọn vẹn đầy đủ. Không chỉ vậy, Sơn còn là một cậu bé có lòng nhân ái. Khi thấy Hiên rách rưới, Sơn buồn thương nên đã đem chiếc áo của Duyên - đứa em đã mất của mình để tặng cho Hiên. Vì quá muốn giúp đỡ Hiên nên cậu không để ý đến hậu quả sẽ bị mẹ trách móc. Tuy còn nhỏ nhưng Sơn có việc làm đẹp, được nhiều yêu quý  bởi tấm lòng nhân hậu của mình.

V. Luyện tập

Trả lời một số câu hỏi trắc nghiệm:

Câu 1: Vì sao mẹ Sơn lại cho mẹ Hiên vay tiền mà không cho áo?

1. Vì mẹ Sơn không muốn giúp đỡ người khác;
2. Vì mẹ Sơn muốn lấy lại số tiền cho vay;
3. Vì mẹ Sơn rất quý chiếc áo là kỷ vật của em Duyên;
4. Vì mẹ Sơn muốn giữ chiếc áo là kỷ vật của em Duyên và vẫn muốn giúp đỡ mẹ Hiên

Câu 2: Vì sao những đứa trẻ nghèo không dám lại gần chơi với Sơn và Lan?

1. Vì chúng không thích chơi với những người có điều kiện khá giả;
2. Vì Sơn và Lan có thái độ khinh khỉnh;
3. Vì chúng ngại cái nghèo của mình, biết thân biết phận;
4. Cả a và b đều đúng.

Câu 3: Vì sao sau khi đã cho Hiên cái áo, Sơn lại muốn đòi lại?

1. Vì Sơn thấy tiếc chiếc áo
2. Vì Sơn muốn trêu đùa Hiên
3. Vì Hiên không biết giữ gìn
4. Vì con Sinh bảo sẽ nói với mẹ Sơn, Sơn sợ mẹ trách

Câu 4: Vì sao mẹ Hiên lại trả lại chiếc áo?

1. Vì mẹ Hiên chê áo xấu
2. Vì Sơn đòi lại áo
3. Vì mẹ Hiên biết đó là kỷ vật của bé Duyên
4. Vì mẹ Hiên nghèo nhưng có lòng tự trọng, biết mẹ Sơn chưa có sự đồng ý.

Biên soạn: GV Nguyễn Duy Tuấn

SĐT: 0945 441181

Đơn vị: Trung Tâm Đức Trí - 0286 6540419

Địa chỉ: 26/5 đường số 4, KP 3, P. Bình Hưng Hòa A, Q. Bình Tân, TP. HCM

Fanpage: https://www.fb.com/ttductri