Bài 45: Sinh sản hữu tính ở động vật

I. Sản hữu tính là gì?

Sinh sản hữu tính là kiểu sinh sản tạo ra cá thể mới qua quá trình hình thành và hợp nhất giao tử đơn bội đực và giao tử đơn bội cái để tạo ra hợp tử lưỡng bội, hợp tử phát triển thành cá thể mới.

II. Quá trình sinh sản hữu tính ở động vật

Sơ đồ sinh sản hữu tính ở gà (nguồn vietjack.me)

Sinh sản hữu tính ở hầu hết các loài động vật là một quá trình bao gồm 3 giai đoạn nối tiếp nhau:

• Giai đoạn hình thành tinh trùng và trứng.
• Giai đoạn thụ tinh (giao tử đực kết hợp với giao tử cái tạo thành hợp tử).
• Giai đoạn phát triển phôi hình thành cơ thể mới.

Ở động vật đơn tính:

  Trên mỗi cá thể chỉ có cơ quan sinh dục đực hoặc cơ quan sinh dục cái. Những động vật đơn tính có quá trình giao phối giữa con đực và con cái.

  Ví dụ: mèo, chuột …

Ở động vật lưỡng tính:

  Trên mỗi cá thể có cả cơ quan sinh dục đực và cơ quan sinh dục cái. Có sự thụ tinh chéo giữa hai cá thể bất kì (giun đất) hoặc tự thụ tinh (sán dây).

  Ví dụ: giun đất, ốc sên…

Ưu điểm của sinh sản hữu tính là tạo ra các cá thể mới đa dạng về mặt di truyền, nhờ đó động vật có thể thích nghi và phát triển trong điều kiện môi trường sống thay đổi.

Nhược điểm của sinh sản hữu tính là khi trong môi trường có mật độ cá thể thấp, sự gặp gỡ giữa con đực và cái để ghép đôi khó khăn hơn sinh sản vô tính.

III. Các hình thức thụ tinh

1. Thụ tinh ngoài

Là hình thức thụ tinh mà trứng gặp tinh trùng và thụ tinh ở bên ngoài cơ thể con cái.

Đại diện: cá, ếch, nhái...

2. Thụ tinh trong

Là hình thức thụ tinh mà trứng gặp tinh trùng và thụ tinh ở trong cơ quan sinh dục của con cái. Quá trình thụ tinh qua giao phối giữa con đực và con cái.

Đại diện: bò sát, chim và thú.

3. Ưu điểm của thụ tinh trong so với thụ tinh ngoài

Thụ tinh ngoài có hiệu quả thụ tinh thấp do tinh trùng phải bơi trong nước để gặp trứng. Vì vậy, động vật thụ tinh ngoài thường đẻ rất nhiều trứng.

Thụ tinh trong là hình thức thụ tinh đưa tinh trùng vào cơ quan sinh dục của con cái nên hiệu quả thụ tinh cao.

IV. Đẻ trứng và đẻ con

1. Động vật đẻ trứng và đẻ con

Động vật đẻ trứng: đa số các loài thuộc lớp cá, lưỡng cư, bò sát và nhiều loài động vật không xương sống. Phôi thai phát triển trong trứng nhờ chất dinh dưỡng từ noãn hoàng.

Động vật đẻ con: đa số các loài thuộc lớp thú (trừ thú mỏ vịt). Phôi phát triển trong cơ thể mẹ nhờ chất dinh dưỡng nhận từ cơ thể mẹ, qua nhau thai.

 2. Ưu điểm của mang thai và sinh con ở thú

- Ở động vật có vú, chất dinh dưỡng từ cơ thể mẹ qua nhau thai rất phong phú, nhiệt độ trong cơ thể mẹ thích hợp với sự phát triển của thai.

- Phôi thai được bảo vệ tốt nên tỉ lệ chết thai thấp.

V. Bài tập luyện tập sinh sản hữu tính ở động vật của hệ thống trường NK – LTT

Câu 1. Sinh sản hữu tính là quá trình

1. tạo ra cá thể mới do sự hợp nhất giao tử đực và giao tử cái, cơ thể mới tạo thành mang tổ hợp vật chất di truyền.
2. tạo ra cơ thể mới do sự tham gia của giao tử đực và giao tử cái, các cơ thể tạo thành giống hệt bố về vật chất di truyền.
3. tạo ra cơ thể mới do sự tham gia của giao tử đực và giao tử cái, hợp tử này phát triển thành cơ thể mới giống hệt mẹ.
4. tạo ra cơ thể mới không có sự hợp nhất của giao tử đực và giao tử cái, cơ thể mới tạo thành mang tổ hợp vật chất di truyền.

Câu 2. Điều không đúng khi nói về hình thức thụ tinh ở động vật là

1. thụ tinh ngoài là sự kết hợp giữa giao tử đực và giao tử cái diễn ra bên ngoài cơ thể con cái.
2. thụ tinh ngoài là sự kết hợp giữa giao tử đực và giao tử cái diễn ra bên trong cơ thể con cái.
3. thụ tinh trong làm tăng tỷ lệ sống sót của con non.
4. thụ tinh ngoài làm giảm hiệu quả thụ tinh.

Câu 3. Thụ tinh trong tiến hóa hơn thụ tinh ngoài vì

1. không nhất thiết phải cần môi trường nước.
2. không chịu ảnh hưởng của các tác nhân môi trường.
3. hạn chế tiêu tốn năng lượng.
4. cho hiệu suất thụ tinh cao.

Câu 4. Động vật đơn tính mang đặc điểm nào sau đây?

1. Có hiện tượng thụ tinh chéo.
2. Có giới tính đực và cái riêng biệt.
3. Đa số thụ tinh trong nước.
4. Có cả cơ quan sinh dục đực và cái trên cùng một cơ thể.

Câu 5. Trong các loài động vật sau, loài nào lưỡng tính?

1. Ốc sên.       
2. Châu chấu.           
3. Cá sấu.       
4. Cá ngựa.

Câu 6. Động vật lưỡng tính có đặc điểm nào sau đây?

1. Hầu hết có hiện tượng thụ tinh chéo.
2. Trên mỗi cơ thể chỉ có cơ quan sinh dục đực hoặc cái.
3. Mỗi cá thể chỉ tạo tinh trùng hoặc trứng.
4. Hầu hết là loài thụ tinh trong nước.

Câu 7. Động vật nào sau đây có quá trình thụ tinh trong?

1. Ếch.                 
2. Cá chép.                 
3. Sóc.               
4. Cá ngựa.

Câu 8. Động vật nào sau đây có quá trình thụ tinh ngoài?

1. Ếch.                   
2. Cá voi.                     
3. Thú mỏ vịt.       
4. Cá sấu.

Câu 9. Động vật nào sau đây là loài đẻ trứng?

1. Thú mỏ vịt.         
2. Cá voi.                     
3. Chuột túi.           
4. Gấu trúc.

Câu 10. Động vật nào sau đây là loài đẻ con?

1. Thú mỏ vịt.         
2. Chuột túi.         
3. Cá ngựa.           
4. Cá mập.

Giáo viên biên soạn: Nguyễn Thị Thùy Linh

Đơn vị: Trường THCS-THPT Nguyễn Khuyến