Bài 47: Điều khiển sinh sản ở động vật và sinh đẻ có kế hoạch ở người

Dân số hiện tại của Việt Nam là 98.732.272 người vào ngày 20/03/2022 theo số liệu mới nhất từ Liên Hợp Quốc (Nguồn: https://danso.org/viet-nam/). Dân số tăng nhanh đã gây ra rất nhiều áp lực lên môi trường đời sống đặc biệt nhu cầu lương thực thực phẩm cho con người. Đó là nguyên nhân chúng ta phải tăng sinh sản ở động vật và giảm sinh sản ở người. Điều khiển sinh sản ở động vật là biện pháp làm thay đổi số con và biện pháp điều khiển giới tính để đạt năng suất cao nhất đồng thời phải điều khiển sinh đẻ có kế hoạch ở người.

I. Một số biện pháp làm thay đổi số con

Phương pháp điều khiển sinh sản ở động vật

Trong tự nhiên có 1 số loài động vật đẻ rất nhiều con ví dụ: heo, chó, thỏ, hổ... thì cũng có những loài đẻ ít con ví dụ: bò, tê giác, voi, hươu, nai. Đối với những loài đẻ ít con chúng ta điều khiển tăng số lượng con lên để tăng năng suất, đặc biệt đối với các loài động vật quý hiếm.

Biện pháp nuôi cấy phôi được áp dụng khá phổ biến cho động vật vì tính ưu việt là tạo ra được số lượng lớn con giống nhau cùng lúc. Biện pháp nuôi cấy phôi còn có ý nghĩa đặc biệt đối với công tác bảo tồn các loài động vật quý hiếm.

II. Một số biện pháp điều khiển giới tính

Điều khiển giới tính của động vật trong chăn nuôi có vai trò quan trọng vì sẽ giúp người chăn nuôi thu được năng suất kinh tế cao nhất.

Ví dụ: muốn thu nhiều trứng người ta nuôi gà mái, muốn thu nhiều tơ thì nuôi tằm đực, muốn thu được nhung hươu thì nuôi hươu đực, muốn thu nhiều lông thì nuôi cừu đực....

Tùy theo yêu cầu mà người ta có thể điều khiển giới tính của động vật bằng một số biện pháp sau:

Sử dụng các biện pháp kĩ thuật như lọc, li tâm, điện di để tách tinh trùng thành 2 loại X và Y. Tùy theo nhu cầu về đực hay cái để chọn ra một loại tinh trùng cho thụ tinh với trứng.

Điều khiển bằng hoocmôn: nuôi cá rô phi bột bằng 17 - mêtyltestostêrôn kèm theo vitamin C sẽ tạo ra 90% cá rô phi đực.

Điều khiển giới tính ở vật nuôi có ý nghĩa to lớn nhưng đối với con người thì phương pháp này không cho phép.

III. Các biện pháp tránh thai

Sinh đẻ có kế hoạch:

Sinh đẻ có kế hoạch là điều chỉnh về số con, thời điểm sinh con và khoảng cách sinh con sao cho phù hợp với việc nâng cao chất lượng cuộc sống của mỗi cá nhân, gia đình và xã hội.

Các biện pháp tránh thai: có nhiều biện pháp sinh đẻ có kế hoạch hiệu quả như:

• Tính ngày trứng rụng để tránh giao hợp vào ngày đó.
• Dùng bao cao su.
• Dụng cụ tử cung.
• Thuốc tránh thai.
• Đình sản nam và nữ.
• Xuất tinh ngoài âm đạo.

Lưu ý: Biện pháp phá thai không phải là sinh đẻ có kế hoạch vì sẽ ảnh hưởng rất lớn đến tâm lý sức khỏe và khả năng sinh sản của người nữ.

IV. Bài tập luyện tập điều khiển sinh sản ở động vật và sinh đẻ có kế hoạch ở người của hệ thống trường NK – LTT

Câu 1: Biện pháp nào sau đây thường được sử dụng để làm tăng số con của cá mè và cá trắm?

1. Thay đổi yếu tố môi trường.
2. Sử dụng hoocmôn hoặc chất kích thích tổng hợp.
3. Nuôi cấy phôi.
4. Thụ tinh nhân tạo trong cơ thể.

Câu 2: Biện pháp có tính phổ biến và hiệu quả trong việc điều khiển tỉ lệ đực cái là

1. phân lập các loại giao tử mang NST X và NST Y rồi sau đó mới cho thụ tinh.
2. dùng các nhân tố môi trường ngoài tác động.
3. dùng các nhân tố môi trường trong tác động.
4. thay đổi cặp NST giới tính ở hợp tử.

Câu 3: Những biện pháp nào sau đây thúc đẩy trứng chín nhanh và rụng hàng loạt?

1. Sử dụng hoocmôn hoặc chất kích thích tổng hợp, thay đổi yếu tố môi trường.
2. Nuôi cấy phôi, thụ tinh nhân tạo, sử dụng các chất kích thích tổng hợp.
3. Nuôi cấy phôi, thay đổi các yếu tố môi trường, thụ tinh nhân tạo.
4. Nuôi cấy phôi, sử dụng hoocmôn hoặc chất kích thích tổng hợp.

Câu 4: Biện pháp nào sau đây thường được dùng để kích thích gà đẻ 2 trứng/ngày?

1. Sử dụng hoocmôn hoặc chất kích thích tổng hợp.
2. Nuôi cấy phôi.
3. Thay đổi yếu tố môi trường.
4. Thụ tinh nhân tạo trong cơ thể.

Câu 5: Ở người, các biện pháp ngăn cản tinh trùng gặp trứng là

1. dùng bao cao su, thắt ống dẫn tinh, giao hợp vào giai đoạn không rụng trứng, uống viên tránh thai.
2. dùng bao cao su, thắt ống dẫn trứng, uống viên tránh thai, giao hợp vào giai đoạn không rụng trứng.
3. dùng bao cao su, thắt ống dẫn tinh, xuất tinh ngoài, giao hợp vào giai đoạn không rụng trứng.
4. dùng bao cao su, thắt ống dẫn trứng, đặt vòng tránh thai, giao hợp vào giai đoạn không rụng trứng.

Câu 6: Biện pháp nào thường không được sử dụng để làm tăng số con của trâu bò?

1. Thay đổi yếu tố môi trường.
2. Sử dụng hoocmôn hoặc chất kích thích tổng hợp.
3. Nuôi cấy phôi.
4. Thụ tinh nhân tạo trong cơ thể.

Câu 7: Ở người, cấm xác định giới tính thai nhi vì

1. sợ ảnh hưởng đến tâm lí của người mẹ.
2. ảnh hưởng đến tâm lí của người thân khi biết trước giới tính.
3. sợ ảnh hưởng đến sự phát triển của thai nhi.
4. định kiến trọng nam khinh nữ dẫn đến hành vi làm thay đổi tỉ lệ nam nữ.

Câu 8: Cơ sở khoa học của uống thuốc tránh thai nội tiết là làm

1. tăng nồng độ prôgestêrôn và ơstrôgen trong máu gây ức chế sự tiết GnRH, FSH và LH của tuyến yên và vùng dưới đồi nên trứng không chín và không rụng.
2. tăng nồng độ prôgestêrôn và ơstrôgen trong máu gây ức chế tuyến yên và vùng dưới đồi làm tăng tiết GnRH, FSH và LH nên trứng không chín và không rụng.
3. giảm nồng độ prôgestêrôn và ơstrôgen trong máu gây ức chế tuyến yên và vùng dưới đồi làm tăng tiết GnRH, FSH và LH nên trứng không chín và không rụng.
4. giảm nồng độ prôgestêrôn và ơstrogen trong máu gây ức chế sự tiết GnRH, FSH và LH của tuyến yên và vùng dưới đồi nên trứng không chín và không rụng.

Câu 9: Biện pháp hiệu quả nhất để tăng hiệu suất thụ tinh là

1. thay đổi các yếu tố môi trường.
2. thụ tinh nhân tạo.
3. nuôi cấy phôi.
4. sử dụng hoocmôn hoặc chất kích tổng hợp.

Câu 10: Cách nào sau đây là tốt nhất để tránh thai và các bệnh lây lan qua đường tình dục?

1. Dùng bao cao su. 
2. Dùng thuốc tránh thai.
3. Thiết bị tránh thai đặt trong dạ con.
4. Xuất tinh ngoài âm đạo.

Giáo viên biên soạn: Trần Ngọc Thủy

Đơn vị: Trường THCS – THPT Nguyễn Khuyến Bình Dương