Bài 38: Các Đặc Trưng Cơ Bản Của Quần Thể Sinh Vật (tiếp theo)

I. Lý thuyết về các đặc trưng cơ bản của quần thể sinh vật

1. Kích thước của quần thể sinh vật

Là số lượng các cá thể (hoặc khối lượng hoặc năng lượng tích lũy trong các cá thể) phân bố trong khoảng không gian của quần thể.

1.1 Kích thước tối thiểu và kích thước tối đa

- Mỗi quần thể sinh vật có kích thước đặc trưng riêng.

- Kích thước quần thể dao động từ giá trị tối thiểu đến giá trị tối đa và sự dao động này là khác nhau giữa các loài:

+ Kích thước tối thiểu là số lượng cá thể ít nhất mà quần thể cần để duy trì và phát triển. Nếu kích thước quần thể xuống dưới mức tối thiểu thì quần thể dễ rơi vào trạng thái suy giảm và diệt vong. Nguyên nhân do số lượng cá thể quá ít dẫn tới sự hỗ trợ giữa các cá thể giảm; khả năng sinh sản giảm; dễ xảy ra giao phối cận huyết.

+ Kích thước tối đa là giới hạn cuối cùng về số lượng mà quần thể có thể đạt được, phù hợp với khả năng cung cấp nguồn sống của môi trường. Nếu kích thước quá lớn xảy ra cạnh tranh gay gắt, ô nhiễm, bệnh tật tăng cao dẫn tới một số cá thể sẽ di cư ra khỏi quần thể.

1.2 Những nhân tố ảnh hưởng tới kích thước của quần thể sinh vật

- Kích thước quần thể phụ thuộc vào sức sinh sản, mức độ tử vong, sự phát tán cá thể (xuất cư, nhập cư) của quần thể sinh vật.

(Nguồn ảnh: Sách Sinh học của Campbell, tái bản lần thứ 7, Bản quyền © 2005 Pearson Education, Inc. được xuất bản bởi Benjamin Cummings)

- Kích thước quần thể tại một thời điểm có thể được tính bằng công thức:

Trong đó: N_t và N_o là số lượng cá thể của quần thể ở thời điểm t và ban đầu; B là mức sinh sản; D là mức tử vong; I là mức nhập cư và E là mức xuất cư.

2. Tăng trưởng của quần thể sinh vật

Sự tăng trưởng kích thước quần thể của các loài có thể xảy ra theo 1 trong 2 kiểu: tăng trưởng theo tiềm năng sinh học hoặc tăng trưởng trong điều kiện thực tế.

	Tăng trưởng theo tiềm năng sinh học	Tăng trưởng trong điều kiện thực tế
Điều kiện môi trường	Không bị giới hạn (nguồn sống rất dồi dào và hoàn toàn thỏa mãn nhu cầu của các cá thể và diện tích cư trú của quần thể không bị giới hạn, mọi điều kiện ngoại cảnh và khả năng sinh học của các cá thể đều thuận lợi cho sự tăng trưởng của quần thể).	Bị giới hạn.
Đặc điểm	Mức sinh sản tối đa, mức tử vong tối thiểu → mức tăng trưởng tối đa → số lượng cá thể tăng rất nhanh theo thời gian, kiểu hàm mũ với đường cong hình chữ J.	Thời gian đầu, số lượng cá thể tăng chậm do kích thước quần thể còn nhỏ. Sau đó, số lượng tăng rất nhanh trước điểm uốn nhờ tốc độ sinh sản vượt trội so với tốc độ tử vong. Qua điểm uốn, sự tăng trưởng chậm dần do nguồn sống giảm, tốc độ tử vong tăng lên. Cuối cùng, số lượng cá thể bước vào trạng thái ổn định, cân bằng với sức chứa của môi trường (tốc độ sinh sản xấp xỉ tốc độ tử vong).
Đường cong tăng trưởng

3. Tăng trưởng của quần thể ngườI

Dân số thế giới tăng trưởng liên tục trong suốt quá trình phát triển lịch sử.

(Nguồn ảnh: Sách Sinh học của Campbell, tái bản lần thứ 7, Bản quyền © 2005 Pearson Education, Inc. được xuất bản bởi Benjamin Cummings)

Dân số tăng nhanh là nguyên nhân chủ yếu làm cho chất lượng môi trường giảm sút, từ đó ảnh hưởng tới chất lượng sống của con người.

II. Bài tập luyện tập về các đặc trưng cơ bản của quần thể sinh vật của hệ thống trường Nguyễn Khuyến – Lê Thánh Tông

Phần 1: Câu hỏi tự luận

Câu 1: Tại sao nhiều loài động vật do bị con người săn bắt quá mức nên khó có khả năng tự phục hồi?

Câu 2: Quần thể ban đầu có 320 cá thể. Sau 2 năm số lượng cá thể của quần thể là 510. Biết rằng quần thể không xảy ra hiện tượng xuất cư hay nhập cư. Sự gia tăng số lượng cá thể của quần thể được giải thích như thế nào?

Phần 2: Câu hỏi trắc nghiệm

Câu 1: Điều nào không phải là nguyên nhân trực tiếp gây ra sự biến đổi số lượng cá thể của quần thể?

1. Mức tử vong.
2. Mức xuất và nhập cư.
3. Mức cạnh tranh.
4. Mức sinh sản.

Câu 2: Đặc trưng nào sau đây chỉ có ở quần thể người?

1. Thành phần nhóm tuổi.
2. Tỉ lệ giới tính 1 : 1.
3. Mật độ cá thể.
4. Kinh tế - xã hội.

Câu 3: Tính chất nào sau đây không phải của kiểu tăng trưởng theo tiềm năng sinh học?

1. Sinh sản nhanh, sức sinh sản cao; mẫn cảm với sự biến động của các nhân tố vô sinh.
2. Không biết chăm sóc con non hoặc chăm sóc con non kém.
3. Chịu tác động chủ yếu của các nhân tố hữu sinh.
4. Kích thước cơ thể nhỏ, tuổi thọ thấp, tuổi sinh sản lần đầu đến sớm.

Câu 4: Những loài có kiểu tăng trưởng gần với kiểu hàm mũ là

1. vi sinh vật, động vật nguyên sinh, động thực vật phù du, côn trùng, cây nhiều năm.
2. vi sinh vật, động vật nguyên sinh, động thực vật phù du, côn trùng, cây một năm.
3. vi sinh vật, động vật nguyên sinh, động thực vật phù du, giun, cây một năm.
4. vi sinh vật, động vật nguyên sinh, động thực vật phù du, côn trùng, cây hạt trần.

Câu 5: Khi nói về kích thước quần thể, nhận định nào sau đây không đúng?

1. Khi kích thước quần thể dưới mức tối thiểu thì quần thể sẽ bị tuyệt diệt.
2. Kích thước tối thiểu của quần thể thuộc các loài khác nhau đều giống nhau.
3. Kích thước tối đa là số lượng cá thể nhiều nhất mà quần thể có thể đạt được.
4. Kích thước tối đa phụ thuộc vào môi trường và tuỳ từng loài sinh vật.

Câu 6: Khi nói về kích thước của quần thể sinh vật, có bao nhiêu phát biểu sau đây sai?

1. Kích thước của quần thể sinh vật là khoảng không gian mà các cá thể của quần thể sinh sống.
2. Kích thước tối thiểu là khoảng không gian nhỏ nhất cần có cho các cá thể của quần thể tòn tại.
3. Kích thước của quần thể sinh vật là một đặc trưng có tính ổn định, nó chỉ thay đổi khi quần thể di cư đến môi trường mới.
4. Kích thước tối đa là khoảng không gian lớn nhất cần có cho các cá thể của quần thể duy trì, phát triển.
5. Các quần thể cùng loài sống ở các điều kiện khác nhau thì kích thước khác nhau.

1. 1.
2. 2.
3. 3.
4. 4.

Câu 7: Có bao nhiêu đặc điểm nào sau đây là hậu quả của sự giảm kích thước quần thể xuống dưới mức tối thiểu?

1. Giao phối gần thường xuyên xảy ra, đe dọa sự tồn tại của quần thể.
2. Mức tử vong tăng cao, di cư diễn ra mạnh.
3. Quần thể không có khả năng chống chọi với các điều kiện bất lợi.
4. Sức sinh sản của quần thể giảm do cơ hội gặp gỡ giữa cá thể đực với cá thể cái ít.
5. Nguồn sống giảm mạnh không đủ cung cấp cho nhu cầu tối thiểu của các cá thể trong quần thể.

1. 2.
2. 3.
3. 4.
4. 5.

Câu 8: Mức sinh sản của quần thể sinh vật phụ thuộc vào bao nhiêu yếu tố sau đây?

1. Số lượng trứng/ con non của mỗi lứa đẻ.
2. Điều kiện của môi trường sống.
3. Số lứa đẻ của mỗi cá thể trong đời.
4. Tỉ lệ giữa số cá thể đực với cá thể cái.
5. Kiểu tăng trưởng của quần thể.
6. Kiểu phân bố cá thể trong không gian của quần thể.
7. Mật độ cá thể của quần thể.
8. Tuổi trưởng thành sinh dục của cá thể.

1. 3.
2. 5.
3. 7.
4. 6.

Câu 9:  Mức tử vong của quần thể sinh vật phụ thuộc vào những yếu tố nào sau đây?

1. Trạng thái của quần thể.
2. Tỉ lệ giữa số cá thể đực với cá thể cái.
3. Điều kiện khí hậu.
4. Số lượng kẻ thù, mầm bệnh.
5. Lượng thức ăn có trong môi trường sống.
6. Kiểu phân bố cá thể trong không gian của quần thể.

1. 1.
2. 2.
3. 3.
4. 4.

Câu 10: Khi nghiên cứu về mức độ phát tán của quần thể, có bao nhiêu phát biểu sau đây đúng?

1. Mức độ xuất cư tăng cao khi nguồn sống cạn kiệt, nơi ở chật chội.
2. Sự cạnh tranh gay gắt diễn ra giữa các cá thể trong quần thể cũng dẫn đến xuất cư.
3. Khi điều kiện thuận lợi, nguồn sống dồi dào, sự nhập cư không gây ảnh hưởng rõ rệt tới quần thể.
4. Sự phát tán cá thể của quần thể không ảnh hưởng đến kích thước của quần thể.

1. 2.
2. 3.
3. 4.
4. 5.

Giáo viên biên soạn: Lê Minh Trọng

Đơn vị: Trường TH, THCS, THPT Lê Thánh Tông