Bài 42: Hệ Sinh Thái

I. Lý thuyết về hệ sinh thái

1. Khái niệm hệ sinh thái

Hệ sinh thái bao gồm quần xã sinh vật và sinh cảnh (môi trường sống của quần xã), trong đó các sinh vật trong quần xã luôn tác động lẫn nhau đồng thời tác động qua lại với môi trường làm cho hệ sinh thái trở thành một hệ thống sinh học hoàn chỉnh và tương đối ổn định.

Hệ sinh thái có kích thước rất đa dạng, có thể nhỏ như một bể cá cảnh hoặc lớn như một khu rừng. Hệ sinh thái lớn nhất chính là Trái Đất (hình 1).

Hình 1: Các hệ sinh thái trên Trái Đất

2. Các thành phần cấu trúc của hệ sinh thái

Cấu trúc của một hệ sinh thái bao gồm 2 thành phần: thành phần vô sinh và thành phần hữu sinh (hình 2).

+ Thành phần vô sinh: là môi trường vật lí (sinh cảnh), bao gồm các nhân tố vô sinh như ánh sáng, nhiệt độ, độ ẩm…

+ Thành phần hữu sinh: là quần xã sinh vật. Tùy theo hình thức dinh dưỡng, người ta chia các loài thành:

• Sinh vật sản xuất: gồm những loài tự dưỡng (có khả năng sử dụng năng lượng mặt trời để tổng hợp nên các chất hữu cơ). Vd: thực vật, vi sinh vật tự dưỡng…
• Sinh vật tiêu thụ: gồm các loài dị dưỡng. Vd: động vật ăn thực vật và động vật ăn động vật…
• Sinh vật phân giải: gồm những loài phân giải xác chết và chất thải thành các chất vô cơ. Vd: nấm, vi khuẩn, một số loài động vật không xương sống…

3. Các kiểu hệ sinh thái chủ yếu trên trái đất

3.1 Hệ sinh thái tự nhiên

Hệ sinh thái trên cạn: tùy theo điều kiện khí hậu, vùng phân bố trên Trái Đất mà người ta chia thành các loại hệ sinh thái khác nhau, gồm:

+ Vùng nhiệt đới: rừng mưa nhiệt đới, savan, hoang mạc, sa mạc (hình 3).

+ Vùng ôn đới: rừng lá rộng ôn đới, thảo nguyên, rừng địa trung hải (hình 4).

+ Vùng cận cực: rừng lá kim phương bắc (hình 5.a).

+ Vùng cực: đồng rêu Bắc cực (hình 5.b).

Hình 3: Các hệ sinh thái trên cạn ở vùng nhiệt đới

Hình 4: Các hệ sinh thái trên cạn ở vùng ôn đới

Hệ sinh thái dưới nước: bao gồm

+ Các hệ sinh thái nước mặn (bao gồm cả vùng nước lợ): các rừng ngập mặn (hình 6.a), cỏ biển, rạn san hô (hình 6.b),… và các hệ sinh thái vùng biển khơi.

+ Các hệ sinh thái nước ngọt gồm: hệ sinh thái nước đứng (ao, hồ…) và hệ sinh thái nước chảy (sông, suối,…).

3.2 Các hệ sinh thái nhân tạo

Hệ sinh thái nhân tạo là hệ sinh thái do chính con người tạo ra (Vd: đồng ruộng, hồ nước,…).

Để duy trì sự ổn định và nâng cao hiệu quả sử dụng hệ sinh thái nhân tạo, người ta thường bổ sung thêm nguồn năng lượng và cải tạo HST. Vd: bón phân, tưới nước, diệt có dại trong hệ sinh thái trồng trọt; loại bỏ các loài tảo độc, đánh bắt các loài cá dữ trong hệ sinh thái ao hồ…

II. Bài tập luyện tập về hệ sinh thái của hệ thống trường Nguyễn Khuyến - Lê Thánh Tông

Câu 1: Cấu trúc của hệ sinh thái bao gồm các thành phần nào sau đây?

1. Các chất vô cơ, hữu cơ.

2. Chế độ khí hậu  

3. Sinh vật sản xuất.

4. Sinh vật phân giải.

5. Sinh vật tiêu thụ.

1. I, III, IV, V.
2. I, II, III, V.
3. I, II, III, IV, V.
4. II, III, IV, V.

Câu 2: Nhóm sinh vật nào dưới đây không có mặt trong quần xã thì chu trình sinh địa hóa và trao đổi vật chất tự nhiên vẫn có thể diễn ra bình thường?

1. Động vật ăn động vật và động vật ăn thực vật.

2. Sinh vật sản xuất và động vật ăn thực vật.

3. Sinh vật phân giải và động vật ăn động vật.

4. Sinh vật phân giải.

Câu 3: Các loài sinh vật dưới đây loài nào không phải là sinh vật dị dưỡng?

1. Nấm mốc.

2. Dương xỉ.

3. Sâu đất.

4. Ruồi muỗi.

Câu 4:  Những sinh vật nào sau đây không tham gia vào quá trình sản xuất vật chất?

1. Rong đuôi chó.

2. Cây thông.

3. Nấm linh chi

4. Vi khuẩn lam.

Câu 5: Vai trò của sinh vật phân giải trong hệ sinh thái là

1. phân giải chất hữu cơ, xác sinh vật thành chất vô cơ của môi trường.

2. giúp sinh vật tiêu thụ dễ dàng chuyển hoá vật chất qua các bậc dinh dưỡng.

3. tổng hợp chất hữu cơ dạng đơn giản để cung cấp cho chuỗi thức ăn.

4. khống chế số lượng cá thể trong quần xã.

Câu 6: Năng lượng cần thiết cho mọi cơ thể sống trong hầu hết mọi hệ sinh thái của Trái Đất đều có nguồn gốc chủ yếu từ

1. nhiệt lượng trong lòng đất.

2. ánh sáng mặt trời.

3. các hoạt động dị hoá của sinh vật.

4. các hoạt động phân giải của vi sinh vật.

Câu 7: Đặc điểm nào sau đây chỉ có ở hệ sinh thái mà không có ở quần xã sinh vật?

1. Có nhiều quần thể.

2. Có quan hệ dinh dưỡng.

3. Có quan hệ hỗ trợ và cạnh tranh.

4. Bao gồm thành phần vô sinh và hữu sinh.

Câu 8: Từ khái niệm về hệ sinh thái, ta có thể xem mô hình aquaponic là một hệ sinh thái vì

1. có đủ sinh vật sản xuất, sinh vật tiêu thụ, sinh vật phân giải.

2. có thành phần loài trong hệ khá phong phú.

3. có sự tác động điều chỉnh của con người.

4. trong hệ có sự tương tác của các nhân tố đã hình thành nên một chu trình tuần hoàn vật chất.

Câu 9: Khi nói về các hệ sinh thái tự nhiên, phát biểu nào sau đây không đúng?

1. Rừng nhiệt đới, sa mạc, thảo nguyên… là các hệ sinh thái trên cạn.

2. Hệ sinh thái nước mặn vùng ven biển bao gồm hệ sinh thái rừng ngập mặn, cỏ biển, rạn san hô…

3. Sông, suối là các hệ sinh thái nước đứng.

4. Hệ sinh thái tự nhiên được chia thành 2 loại.

Câu 10: Các kiểu hệ sinh thái cơ bản trên Trái Đất gồm

1. hệ sinh thái tự nhiên và hệ sinh thái nhân tạo.

2. hệ sinh thái trên cạn và hệ sinh thái dưới nước.

3. hệ sinh thái nước đứng và hệ sinh thái nước chảy.

4. hệ sinh thái nước ngọt và hệ sinh thái nước mặn.

Câu 11: Hệ sinh thái nào sau đây có tính ổn định thấp nhất?

1. Rừng Nam Cát Tiên.

2. Ao nuôi cá.

3. Sông Đồng Nai.

4. Thái Bình Dương.

Câu 12: Phát biểu nào sau đây sai?

1. Tất cả mọi hệ sinh thái trên Trái Đất đều chỉ sử dụng năng lượng mặt trời.

2. Con tàu vũ trụ được coi là một hệ sinh thái nhân tạo.

3. Hệ sinh thái tự nhiên thường có tính đa dạng cao hơn hệ sinh thái nhân tạo.

4. Nếu con người không cung cấp đầy đủ nước, phân bón… đủ cho hệ sinh thái đồng ruộng thì nó sẽ biến đổi không theo ý muốn của con người.

Câu 13: Đặc điểm nào sau đây là điểm khác nhau cơ bản của hệ sinh thái nhân tạo so với hệ sinh thái tự nhiên?

1. Hệ sinh thái nhân tạo cần sự can thiệp của con người để duy trì sự ổn định, hệ sinh thái tự nhiên có thể duy trì sự ổn định mà không cần sự can thiệp của con người.

2. Hệ sinh thái nhân tạo là một hệ mở còn hệ sinh thái tự nhiên là một hệ kín.

3. Do có sự can thiệp của con người nên hệ sinh thái nhân tạo có khả năng tự điều chỉnh cao hơn so với hệ sinh thái tự nhiên.

4. Hệ sinh thái nhân tạo có độ đa dạng sinh học cao hơn so với hệ sinh thái tự nhiên.

Câu 14: Hệ sinh thái nào sau đây có chuỗi thức ăn ngắn nhất?

1. Hệ sinh thái đồng ruộng.

2. Hồ cá tự nhiên.

3. Rừng ôn đới.

4. Rừng nhiệt đới.

Câu 15: Khi nói về hệ sinh thái, nhận định nào sau đây sai?

1. Hệ sinh thái là một hệ thống hoàn chỉnh và tương đối ổn định.

2. Một giọt nước ao cũng có thể được coi là một hệ sinh thái.

3. Ở hệ sinh thái tự nhiên, con người phải thường xuyên bổ sung thêm cho hệ sinh thái nguồn vật chất và năng lượng để nâng cao năng suất của hệ.

4. Một hệ sinh thái gồm hai thành phần cấu trúc là thành phần vô sinh và quần xã sinh vật.

Câu 16: Khi nói về thành phần hữu sinh của hệ sinh thái, phát biểu nào sau đây là đúng?

1. Thực vật là nhóm sinh vật duy nhất có khả năng tổng hợp chất hữu cơ từ chất vô cơ.

2. Tất cả các loài vi khuẩn đều là sinh vật phân giải, chúng có vai trò phân giải các chất hữu cơ thành các chất vô cơ.

3. Nấm là một nhóm sinh vật có khả năng phân giải các chất hữu cơ thành các chất vô cơ.

4. Sinh vật tiêu thụ gồm các loài động vật, thực vật và vi khuẩn.

Câu 17: Hệ sinh thái dưới nước bao gồm:

1. Khu sinh học nước ngọt.

2. Khu sinh học nước mặn.

3. Khu sinh học nước đứng.

4. Khu sinh học nước chảy.

5. Khu sinh học ven bờ.

6. Khu sinh học ngoài khơi.

1. I và II.
2. III và IV.
3. V và VI.
4. I và III.

Câu 18: Trong các hoạt động sau đây của con người, có bao nhiêu hoạt động là giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng hệ sinh thái?

1. Bón phân, tưới nước, diệt cỏ dại đối với các hệ sinh thái nông nghiệp.

2. Loại bỏ các loài tảo độc, cá dữ trong các hệ sinh thái ao hồ nuôi tôm, cá.

3. Xây dựng các hệ sinh thái nhân tạo một cách hợp lí.

4. Bảo vệ các loài thiên địch.

5. Tăng cường sử dụng các chất hoá học để tiêu diệt các loài sâu hại.

1. 3
2. 2
3. 4
4. 5

Câu 19: Phát biểu nào sau đây đúng khi nói về hệ sinh thái nông nghiệp?

1. Có chuỗi thức ăn dài hơn hệ sinh thái tự nhiên.

2. Có tính đa dạng cao hơn hệ sinh thái tự nhiên.

3. Có năng suất cao hơn hệ sinh thái tự nhiên.

4. Có tính ổn định cao hơn hệ sinh thái tự nhiên.

Câu 20: Phát biểu nào sau đây đúng khi nói về sự khác nhau giữa hệ sinh thái tự nhiên và hệ sinh thái nhân tạo?

1. Hệ sinh thái tự nhiên là hệ kín, hệ sinh thái nhân tạo là hệ mở.

2. Hệ sinh thái nhân tạo thường có độ đa dạng về loài cao hơn hệ sinh thái tự nhiên

3. Hệ sinh thái tự nhiên thường có năng suất sinh học cao hơn hệ sinh thái nhân tạo

4. Hệ sinh thái tự nhiên thường ổn định, bền vững hơn hệ sinh thái nhân tạo.

GIÁO VIÊN BIÊN SOẠN: NGUYỄN QUANG VŨ

ĐƠN VỊ: TRƯỜNG TH – THCS – THPT LÊ THÁNH TÔNG