Giải mã bí ẩn hóa thạch “Bàn chân Burtele” 3,4 triệu năm tuổi

Dựa trên phát hiện mới gồm 25 chiếc răng và xương hàm của một đứa trẻ 4 tuổi rưỡi gần vị trí tìm thấy hóa thạch, các nhà nghiên cứu xác định 8 mảnh xương chân này thuộc về Australopithecus deyiremeda, một trong những tổ tiên của con người, sống cùng thời với loài họ hàng nổi tiếng Australopithecus afarensis - loài của hóa thạch Lucy.

Tên gọi “Bàn chân Burtele” xuất phát từ địa điểm Burtele thuộc vùng Afar, đông bắc Ethiopia. Hóa thạch cho thấy loài này đi bằng hai chân nhưng vẫn giữ ngón chân cái đối diện – đặc điểm hữu ích khi leo trèo – cho thấy dù bước đi thẳng, cách di chuyển của chúng vẫn khác hẳn con người hiện đại.

Các mẫu vật cũng cho thấy hai loài hominin có quan hệ họ hàng gần – những loài thuộc nhánh tiến hóa của con người – cùng tồn tại trong cùng thời gian và địa điểm, gồm Australopithecus deyiremeda và Australopithecus afarensis.

Australopithecus afarensis chính là loài của bộ xương hóa thạch nổi tiếng “Lucy”, phát hiện năm 1974 tại vùng Afar.

Những phát hiện mới, được đăng trên tạp chí Nature, góp phần làm sáng tỏ giai đoạn tiến hóa loài người từ rất lâu trước khi loài Homo sapiens xuất hiện khoảng 300.000 năm trước.

Nhà nhân chủng học Yohannes Haile-Selassie, tác giả chính của nghiên cứu, cho biết: “Đây là bằng chứng thuyết phục nhất cho thấy loài Lucy không phải tổ tiên loài người duy nhất tồn tại cách đây từ 3,5 đến 3,3 triệu năm trước. Điều đó đồng nghĩa quá trình tiến hóa của chúng ta không diễn ra theo đường thẳng, không phải mỗi thời điểm chỉ có một loài”.

Ngón chân cái của loài Lucy không đối diện và gần giống con người ngày nay. Trong khi đó, ngón chân cái của loài A. deyiremeda mang đặc điểm nguyên thủy, giống các loài linh trưởng leo trèo. Khi di chuyển dưới mặt đất, loài này đi bằng hai chân nhưng có thể lấy đà bằng ngón chân thứ hai thay vì ngón cái như loài Lucy và con người hiện đại.

Theo ông Haile-Selassie, điều này khiến việc đi lại kém hiệu quả hơn, nhưng lại giúp leo cây tốt hơn – một lợi thế không nhỏ ở nơi có nhiều loài săn mồi lớn. Các loài săn mồi tại thời điểm đó gồm mèo răng kiếm lớn và linh cẩu.

Không chỉ khác biệt về dáng đi, hai loài còn ăn những nhóm thực vật khác nhau. Phân tích hóa học men răng cho thấy, loài Lucy có chế độ ăn đa dạng hơn, gồm các loại cây thân cỏ, lá, trái và hạt từ cây bụi và cây thân gỗ.

Trong khi đó, loài A. deyiremeda chỉ ăn thực vật từ cây bụi và cây thân gỗ, giống các hominin nguyên thủy hơn – điều có thể lý giải qua cấu trúc bàn chân thuận lợi cho việc leo trèo. Chính sự khác biệt này có thể giúp hai loài tránh cạnh tranh trực tiếp và cùng tồn tại.

Nhà địa hóa học Naomi Levin, đồng tác giả nghiên cứu, cho biết, việc hiểu rõ những điểm tương đồng và khác biệt giữa các loài hominin sống gần nhau có thể giúp giới khoa học hiểu hơn về môi trường sinh sống của họ, cũng như cách họ tương tác, dù gián tiếp, góp phần định hình tiến hóa và mối liên hệ với loài người hiện đại.

Bà cũng nhận định rằng, có thể chính loài A. deyiremeda mới là loài chiếm ưu thế, buộc loài Lucy phải mở rộng chế độ ăn. Việc xác định được sự khác biệt về thói quen ăn uống và cách di chuyển giữa hai loài này đã giúp giới khoa học tiến thêm một bước trong việc giải mã bí ẩn về sự đồng tồn tại của chúng.