Tin tứcTính đến cuối tháng 5/2025, tiền giấy mới chỉ chiếm 28,8% trong tổng số khoảng 16 tỷ tờ tiền giấy đang lưu hành, một con số thấp hơn rất nhiều so với kỳ vọng và so với lần đổi tiền trước đó.
Cụ thể, chỉ có 5 tỷ tờ tiền giấy mới được đưa vào lưu thông, một tỷ lệ chỉ bằng một nửa so với lần đổi tiền năm 2004, khi tiền mới chiếm tới hơn 61% tổng số tiền giấy chỉ sau 11 tháng phát hành.
Điều này khiến nhiều chuyên gia và dư luận đặt câu hỏi về lý do đằng sau sự chậm trễ này.
BOJ và các chuyên gia đã chỉ ra nhiều nguyên nhân dẫn đến tốc độ thay đổi tiền chậm hơn so với hai thập kỷ trước:
Lượng tiền mặt lưu thông tăng vọt: Tổng số lượng và giá trị tiền mặt trong hệ thống hiện tại đã tăng mạnh.
So với năm 2004, tổng giá trị tiền mặt đã tăng từ 77.000 tỉ yên lên khoảng 117.000 tỷ yên vào năm 2025. Số lượng tờ tiền cũng tăng khoảng 50%, từ 11,3 tỷ lên khoảng 17 tỷ tờ. Quy mô thị trường tiền mặt lớn hơn khiến quá trình thay thế diễn ra chậm hơn.
Xu hướng thanh toán không tiền mặt gia tăng: Nhật Bản đang chứng kiến sự chuyển dịch mạnh mẽ sang thanh toán điện tử. Theo Bộ Kinh tế, Thương mại và Công nghiệp Nhật Bản, tỉ lệ thanh toán không tiền mặt đã tăng từ 16,9% vào năm 2014 lên 42,8% vào năm 2024, lần đầu tiên vượt mốc 40%.
Điều này làm giảm số lượng giao dịch tiền mặt, đồng nghĩa với việc ít cơ hội để tiền cũ được thu hồi và thay thế bằng tiền mới.
Hiện tượng tích trữ tiền mặt tại nhà ("tansu yokin"): Một nguyên nhân đáng kể khác là thói quen tích trữ tiền mặt tại nhà của người dân. Ước tính có khoảng 49.000 tỉ yên (khoảng 340 tỉ USD) đang được cất giữ trong các hộ gia đình thay vì đưa vào lưu thông. Điều này làm chậm đáng kể quá trình thay thế tiền cũ trong hệ thống.
Áp lực tiền giả giảm: Khác với bối cảnh năm 2004 khi tình trạng tiền giả tràn lan buộc chính phủ phải nhanh chóng đổi tiền, hiện nay vấn đề tiền giả không còn cấp bách như trước.
Theo Niên giám Cảnh sát Nhật Bản, số lượng tiền giả phát hiện đã giảm mạnh từ hơn 25.000 tờ vào năm 2004 xuống chỉ còn 681 tờ vào năm 2023. Điều này khiến người dân và doanh nghiệp không cảm thấy quá cấp thiết phải thay đổi tiền.
Hạ tầng kỹ thuật chưa đồng bộ: Dù các cây ATM đã hỗ trợ hoàn toàn tiền mới, nhiều máy bán hàng tự động vẫn chưa cập nhật kịp.
Theo Hiệp hội Máy bán hàng tự động Nhật Bản, chỉ khoảng 50-60% máy bán nước có thể nhận diện tiền mới, chủ yếu do chi phí nâng cấp cao. Các doanh nghiệp đang chờ tiền mới phổ biến hơn rồi mới đầu tư thay đổi thiết bị.
Mặc dù tốc độ thay thế chậm hơn dự kiến, BOJ vẫn khẳng định quá trình phát hành diễn ra ổn định và việc tiếp nhận chậm nằm trong dự báo ban đầu của họ. Một đại diện BOJ cho biết: "Không có trục trặc lớn nào xảy ra, và hoạt động phát hành đang tiến triển đều đặn".
Ông Takanobu Kiuchi, chuyên gia tại Viện Nghiên cứu tổng hợp Nomura, nhận định rằng với xu hướng số hóa đang diễn ra mạnh mẽ, loạt tiền giấy mới này có khả năng là lần phát hành quy mô lớn cuối cùng của BOJ trong vòng 140 năm qua.
Điều này cho thấy tầm nhìn dài hạn về một tương lai mà tiền mặt có thể dần nhường chỗ cho các phương thức thanh toán điện tử.
