Tin tứcNgày 19/5, hàng trăm quan chức của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), cùng với các nhà tài trợ và đại diện ngoại giao, sẽ tham dự kỳ họp thường niên tại Geneva, Thụy Sĩ. Nhưng thay vì tập trung vào các chương trình y tế như mọi năm, kỳ họp lần này bị phủ bóng bởi một câu hỏi lớn, rằng WHO sẽ đối phó ra sao với hàng loạt khủng hoảng y tế toàn cầu khi không còn sự hỗ trợ tài chính chính yếu từ Mỹ?
Đây vốn là sự kiện quan trọng hàng năm của WHO, nơi diễn ra các phiên thảo luận, biểu quyết và quyết định chính sách. Tổ chức này được giao nhiệm vụ toàn cầu trong việc kiểm soát dịch bệnh, cấp phép vaccine và hỗ trợ hệ thống y tế quốc gia.
Tuy nhiên năm nay, không khí đã đổi khác khi Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố rút Mỹ khỏi WHO ngay trong ngày đầu tiên nhậm chức hồi tháng 1, khiến ngân sách tổ chức này bị ảnh hưởng nặng nề.
Tuy nhiên năm nay, bối cảnh đã thay đổi khi Tổng thống Mỹ Donald Trump ngay từ ngày đầu nhậm chức vào tháng 1 đã ký sắc lệnh khởi động quy trình rút Mỹ khỏi WHO, khiến ngân sách của tổ chức này bị ảnh hưởng nặng nề. Theo luật pháp Mỹ, quy trình này sẽ kéo dài một năm.
Trong tình thế đó, chủ đề chính của hội nghị WHO năm nay là “thu hẹp quy mô hoạt động”.
“Chúng tôi sẽ tập trung vào những phần công việc có giá trị cao nhất,” hãng tin Reuters dẫn lời ông Daniel Thornton, Giám đốc điều phối huy động nguồn lực của WHO, cho biết.
Ưu tiên và cắt giảm
Theo giới chức WHO, những hoạt động thiết yếu như xây dựng hướng dẫn quốc tế về vaccine và phác đồ điều trị các bệnh từ béo phì đến HIV sẽ tiếp tục được duy trì.
Theo Reuters, các chương trình phê duyệt thuốc và phản ứng nhanh với dịch bệnh sẽ được bảo vệ, trong khi các khóa đào tạo và hoạt động văn phòng ở các quốc gia giàu có có thể bị cắt giảm.
Mỹ từng chiếm khoảng 18% tổng ngân sách của WHO. Một nhà ngoại giao phương Tây ẩn danh nói thẳng: “Giờ thì phải xoay xở với những gì còn lại.”
Kể từ khi ông Trump đưa ra quyết định rút khỏi WHO, tổ chức này đã khẩn trương cắt giảm nhân sự quản lý và ngân sách nhằm thích nghi với viễn cảnh thiếu hụt dài hạn.
Tuy Mỹ vẫn là thành viên chính thức của WHO cho đến ngày rút lui 21/1/2026, nhưng tổ chức đã phải chuẩn bị cho tương lai với khoản thiếu hụt 600 triệu USD chỉ riêng trong năm nay, cùng với kế hoạch cắt giảm 21% ngân sách cho giai đoạn hai năm tới.
Ông Trump, người từng cáo buộc WHO “xử lý kém đại dịch Covid-19” (một cáo buộc mà WHO bác bỏ), sau đó lại phát biểu rằng có thể cân nhắc quay lại nếu tổ chức này “được dọn dẹp lại”.
Tuy vậy, giới chức y tế quốc tế nhận định không có dấu hiệu rõ ràng nào cho thấy Mỹ sẽ thay đổi lập trường.
Trung Quốc sẽ dẫn dắt tài chính cho WHO?
Khi Mỹ rút lui, Trung Quốc được dự báo sẽ trở thành nước đóng góp lớn nhất cho WHO thông qua khoản phí thành viên - một trong hai nguồn tài chính chính của tổ chức này bên cạnh tài trợ tự nguyện.
Theo cơ chế tài chính mới được thông qua năm 2022, tỉ lệ đóng góp của Trung Quốc sẽ tăng từ hơn 15% lên 20% tổng phí thành viên.
“Chúng tôi phải học cách thích nghi với các tổ chức đa phương không có người Mỹ. Cuộc sống vẫn tiếp diễn,” Đại sứ Trung Quốc tại Geneva, ông Trần Húc, phát biểu với báo giới tháng trước.
Một số ý kiến khác cho rằng đây là thời điểm thích hợp để cải tổ sâu rộng WHO thay vì chỉ sắp xếp lại vai trò các nhà tài trợ. Ông Anil Soni, Giám đốc điều hành của Quỹ WHO (tổ chức độc lập chuyên gây quỹ cho WHO), đặt câu hỏi: “WHO có thực sự cần tất cả các ủy ban hiện nay? Có cần xuất bản hàng ngàn tài liệu mỗi năm không?”
Ông Soni cho biết khủng hoảng tài chính buộc WHO phải xem xét lại cả những hoạt động nhỏ nhất, như chuyện mua xăng cho các xe cứu trợ khẩn cấp. Đồng thời cần khẩn cấp tìm thêm tài trợ từ các tổ chức từ thiện hoặc các tập đoàn có quan tâm tới những lĩnh vực cụ thể.
Ví dụ, Quỹ ELMA chuyên về sức khỏe trẻ em tại châu Phi mới đây đã hỗ trợ 2 triệu USD cho mạng lưới phòng thí nghiệm phòng chống sởi và rubella toàn cầu (Gremlin), gồm hơn 700 phòng lab theo dõi các mối đe dọa bệnh truyền nhiễm.
Kỳ họp tại Geneva năm nay dự kiến cũng sẽ phê chuẩn một thỏa thuận lịch sử về cách ứng phó các đại dịch trong tương lai, đồng thời vận động các nhà tài trợ bổ sung ngân sách cho WHO.
Tuy nhiên, trọng tâm thảo luận vẫn là việc xoay xở ngân sách dưới “trật tự thế giới mới”. Trước thềm sự kiện, một quản lý WHO còn gửi email kêu gọi nhân viên tình nguyện làm lễ tân mà không được trả thêm lương - dấu hiệu rõ nét của thời kỳ “thắt lưng buộc bụng” đang bắt đầu.