Theo Báo cáo Digital 2024, khoảng 73,3% dân số Việt Nam sử dụng mạng xã hội, trong đó có một lượng lớn trẻ em và thanh thiếu niên. Với thời gian sử dụng mạng trung bình từ 5-7 giờ mỗi ngày, trẻ em Việt Nam đối diện với nguy cơ bị bắt nạt trực tuyến, tiếp cận nội dung độc hại, bị xâm phạm quyền riêng tư và trở thành nạn nhân của tội phạm mạng.
Khảo sát của Quỹ Nhi đồng Liên Hợp Quốc (UNICEF) cho thấy 14% thanh thiếu niên Việt Nam từng bị bắt nạt trên mạng, trong khi các vấn đề về căng thẳng tinh thần, lo âu và trầm cảm liên quan đến tương tác trực tuyến cũng ngày càng phổ biến.
Internet mang lại nhiều lợi ích cho trẻ em, giúp các em tiếp cận tri thức, học tập, giải trí và giao lưu xã hội. Tuy nhiên, mặt trái của nó cũng khiến phụ huynh và các cơ quan quản lý lo lắng.
Trẻ có thể bị tấn công bằng lời nói, hình ảnh hoặc video bôi nhọ, dễ dàng tiếp cận nội dung không phù hợp như bạo lực, khiêu dâm hay thông tin sai lệch.
Quyền riêng tư cũng là một vấn đề nghiêm trọng khi nhiều trẻ em vô tình bị lừa đảo hoặc bị kẻ xấu thu thập dữ liệu cá nhân.
Nhằm bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng, Chính phủ Việt Nam đã ban hành nhiều chính sách quan trọng, trong đó có Nghị định 147/2024/NĐ-CP. Nghị định này yêu cầu phụ huynh đăng ký và giám sát tài khoản trực tuyến của trẻ dưới 16 tuổi, đồng thời đặt ra các quy định nghiêm ngặt về phân loại trò chơi điện tử theo độ tuổi và giới hạn thời gian chơi game đối với trẻ em.
Bên cạnh đó, các nền tảng mạng xã hội cũng phải triển khai cơ chế bảo vệ trẻ em khỏi nội dung độc hại.
Tuy nhiên, theo Tiến sĩ James Kang (Đại học RMIT Việt Nam), việc cấm hoàn toàn mạng xã hội với trẻ em là một thách thức lớn vì các em có thể lách luật bằng cách sử dụng VPN, tạo tài khoản giả hoặc khai báo thông tin sai lệch. Điều này không chỉ khiến lệnh cấm trở nên khó kiểm soát mà còn làm tăng nguy cơ xung đột gia đình và vi phạm quyền riêng tư của trẻ.
Một trong những giải pháp được đề xuất để hạn chế rủi ro là xác minh độ tuổi người dùng. Tuy nhiên, hệ thống này vẫn gặp nhiều trở ngại trong thực tế. Việc dựa vào giấy tờ cá nhân như hộ chiếu hoặc giấy khai sinh có thể dẫn đến gian lận hoặc giả mạo.
Ngoài ra, duy trì hệ thống xác minh độ tuổi cũng tạo ra gánh nặng tài chính lớn cho các công ty công nghệ, ảnh hưởng đến doanh thu của họ.
Một số vụ kiện tại Mỹ thậm chí đã chống lại hệ thống xác minh độ tuổi, cho rằng nó vi phạm quyền công dân và quyền riêng tư. Các nền tảng công nghệ lập luận rằng, để bảo vệ trẻ em hiệu quả, cần có sự hợp tác giữa chính phủ, doanh nghiệp và phụ huynh thay vì chỉ áp đặt trách nhiệm lên một bên.
Trước những thách thức này, nhiều giải pháp công nghệ đang được nghiên cứu và phát triển nhằm bảo vệ trẻ em tốt hơn trên môi trường số. Một trong những xu hướng nổi bật hiện nay là ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) và nhận diện khuôn mặt để xác minh độ tuổi.
Một chương trình thí điểm tại Anh năm 2024 cho thấy công nghệ này giúp hạn chế đáng kể việc trẻ em tiếp cận nội dung độc hại mà vẫn đảm bảo quyền riêng tư. Việt Nam có thể áp dụng giải pháp này bằng cách tích hợp AI với sinh trắc học, kết hợp xác minh ngoại tuyến và kiểm tra tài liệu để đảm bảo tính chính xác và bảo mật.
Bên cạnh AI, nhiều phần mềm kiểm soát nội dung đã ra đời để hỗ trợ phụ huynh trong việc giám sát hoạt động trực tuyến của con em mình.
Một số ứng dụng nổi bật như SafeGate Family giúp chặn các trang web không phù hợp và lập lịch sử dụng internet; Mobile Guard for Kid hỗ trợ quản lý thời gian sử dụng thiết bị; CyberPurify Kids sử dụng AI để lọc nội dung độc hại; Kaspersky Safe Kids giám sát mạng xã hội và ứng dụng trên điện thoại; hay Google Family Link cho phép phụ huynh theo dõi vị trí và đặt giới hạn thời gian sử dụng thiết bị của trẻ.
Các nền tảng mạng xã hội lớn như Facebook, TikTok và YouTube cũng đã triển khai nhiều tính năng bảo vệ trẻ em. YouTube Kids chỉ hiển thị nội dung phù hợp với độ tuổi, TikTok có chế độ Family Pairing cho phép phụ huynh kiểm soát nội dung và thời gian sử dụng, còn Facebook cung cấp tài khoản giám sát dành riêng cho trẻ em. Những nỗ lực này đang góp phần quan trọng trong việc tạo ra một môi trường trực tuyến an toàn hơn.
Việt Nam cũng tích cực tham gia các sáng kiến quốc tế về bảo vệ trẻ em trên không gian mạng. Đáng chú ý, nước ta đã ký kết Tuyên bố ASEAN về bảo vệ trẻ em trên môi trường số, đồng thời hợp tác với Liên Hợp Quốc và UNICEF trong việc đảm bảo quyền lợi trẻ em trực tuyến.
Nhiều tổ chức phi chính phủ như Save the Children cũng đang phát triển các công cụ bảo vệ trẻ em, bao gồm ứng dụng AI giúp giáo viên và chuyên gia bảo vệ trẻ trước rủi ro trên mạng.
Mặc dù đã có nhiều nỗ lực, việc bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng vẫn đối mặt với không ít thách thức. Các em có thể tìm cách lách luật bằng cách sử dụng tài khoản giả hoặc các công cụ VPN.
Các quy định pháp lý cũng gặp khó khăn trong việc bắt kịp tốc độ phát triển nhanh chóng của công nghệ. Để giải quyết vấn đề này, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa chính phủ, phụ huynh, nhà trường và các doanh nghiệp công nghệ.
Việc nâng cao nhận thức về an toàn mạng, giáo dục trẻ em kỹ năng số và phát triển các giải pháp công nghệ phù hợp là những bước đi quan trọng để xây dựng một môi trường mạng an toàn và lành mạnh hơn.
Việt Nam đã có những bước tiến lớn trong lĩnh vực này, nhưng để thực sự hiệu quả, cần một chiến lược dài hạn, linh hoạt và kết hợp nhiều giải pháp công nghệ lẫn pháp lý.
