Trong khuôn khổ của hội thảo này, phóng viên VOH đã phỏng vấn Giáo sư - Tiến sĩ Mai Hồng Quỳ - Hiệu trưởng trường Đại học Luật TPHCM, Trưởng ban tổ chức hội thảo về những vấn đề pháp lý có liên quan đến phán quyết của Tòa trọng tài,
Bà Mai Hồng Quỳ phát biểu tại hội thảo. (Ảnh: Minh Hiệp)
VOH: Xin bà cho biết mục đích chính của hội thảo lần này là gì?
Giáo sư - Tiến sĩ Mai Hồng Quỳ: Mục đích là chúng tôi đánh giá phân tích nghiên cứu không chỉ phương thức giải quyết tranh chấp bằng việc thành lập Tòa trọng tài theo phụ lục số 7 mà chúng tôi đánh giá nghiên cứu phân tích các biện pháp tư pháp nói chung theo Công ước Liên hiệp quốc về Luật biển mà đặc biệt là các biện pháp tài phán.
Tôi cho rằng các quốc gia có tranh chấp về biển thì giải quyết trước hết bằng biện pháp ngoại giao và chính trị, nhưng các biện pháp bằng tài phán là không thể loại trừ. Và đấy luôn là khả năng để ngỏ của tất cả các quốc gia có liên quan, nên việc phân tích nghiên cứu đánh giá kinh nghiệm tôi cho rằng rất cần thiết đối với các học giả pháp lý Việt Nam nói riêng và học giả thế giới nói chung.
VOH: Trường Đại học Luật sẽ công bố thành lập Trung tâm Nghiên cứu và Đào tạo về Luật Biển, vậy bà đánh giá thế nào về năng lực cũng như khả năng của Việt Nam nếu tham gia những vụ kiện như Philippines?
Giáo sư - Tiến sĩ Mai Hồng Quỳ: Chúng tôi cần nói rõ là tham gia những vụ kiện như vụ kiện của Philippines và Trung Quốc thì các luật sư của các vụ kiện này thông thường cũng là luật sư quốc tế, tuy nhiên nói như thế không có nghĩa là giới luật sư, luật gia Việt Nam không cần thiết phải chuẩn bị và không cần thiết phải có những chuyên gia đầu đàn về lĩnh vực luật biển để tư vấn cho các cơ quan có liên quan trong việc chuẩn bị, không chỉ là vụ kiện, mà chuẩn bị cho các hoạt động, các chứng cứ, các lý luận cần thiết để chuẩn bị cho việc bảo vệ chủ quyền của chúng ta và chuẩn bị giải quyết cho các tranh chấp về biển cho Việt Nam.
VOH: Bà đã nhấn mạnh đến vai trò quan trọng của cơ chế tài phán vậy liệu đây có phải là giải pháp hiệu quả khi phán quyết đó chưa bao gồm các cơ chế để giám sát việc thực thi?
Giáo sư - Tiến sĩ Mai Hồng Quỳ: Tôi xin nói rõ, không phải bất cứ một quốc gia nào cũng có thể đi kiện như trong vụ kiện của Philippines và Trung Quốc, ý của tôi muốn nói chỉ có Công ước Liên hiệp quốc về Luật biển 1982 mới có cơ chế tài phán để giải quyết tranh chấp mà theo đó một quốc gia có thể chủ động nộp đơn khởi kiện và chỉ có Công ước về Luật biển mới cho chúng ta cơ chế để giải quyết tranh chấp như vậy. Do đó, Công ước Liên hiệp quốc Luật biển 1982 là một trong những cơ chế tài phán quan trọng đối với tranh chấp về biển.
Chúng tôi cho rằng việc chuẩn bị cũng như đào tạo đội ngũ, tuy nhiên bây giờ chúng ta hình dung cái phán quyết này không có hiệu lực pháp lý do không có cơ chế bảo đảm việc thực thi, nhưng chúng tôi có thể nói là một phán quyết đã được ra bởi Tòa trọng tài, được thành lập theo Công ước Liên hiệp quốc có 167 quốc gia tham gia trong đó có các quốc gia có liên quan, thì nghĩa vụ thực hiện các cam kết quốc tế là một trong những nghĩa vụ không bàn cải của các quốc gia dù là quốc gia có chủ quyền, chúng ta thấy rõ là nguyên tắc chủ quyền là nguyên tắc quan trọng, mà việc thực hiện cam kết quốc tế mà các quốc gia đã thừa nhận là một nguyên tắc vô cùng quan trọng của luật pháp quốc tế, và đến thời điểm này chưa phải là thời điểm đánh giá tác động của phán quyết này vì thời gian còn quá ngắn nhưng tôi tin rằng cái nhìn và cách xử lý của các quốc gia có liên quan sẽ thay đổi trong tương lai.
VOH: Vậy phán quyết của Tòa trọng tài lần này có ảnh hưởng thế nào đến các quốc gia có liên quan?
Giáo sư - Tiến sĩ Mai Hồng Quỳ: Tôi cho rằng tác động của phán quyết này về mặt pháp lý thực sự không chỉ tác động đến các quốc gia có liên quan trong vụ kiện là Philippines và Trung Quốc, chắc chắn nó còn có tác động rất đáng kế đến các quốc gia có liên quan. Tuy nhiên, cần nói rõ là sẽ có các vấn đề liên quan đến các quốc gia khác, ngoài quốc gia trong vụ kiện, thì các quốc gia đó có quyền bằng hành vi của mình để xử lý và khởi kiện trong vụ kiện khác, tôi cho rằng đó là khả năng luôn luôn để ngỏ.
Trong phán quyết của Philippines và Trung Quốc tác động trực tiếp đến Philippines và Trung Quốc, và những ý nghĩa của nó có thể được áp dụng với tinh thần của Công ước Liên hiệp quốc đối với các quốc gia khác nhưng về những vấn đề cụ thể của các quốc gia thì các quốc gia có thể xử lý cái quyền lợi của mình theo Công ước Liên hiệp quốc một cách độc lập.
VOH: Vậy đối với Việt Nam, tác động từ phán quyết của Tòa trọng tài lần này có ảnh hưởng thế nào đối với Việt Nam?
Giáo sư - Tiến sĩ Mai Hồng Quỳ: Với phán quyết của Tòa trọng tài vừa rồi có một vấn đề cốt yếu được giải quyết đó là tuyên bố của Tòa trọng tài về đường 9 đoạn của Trung Quốc, về tuyên bố chủ quyền của Trung Quốc trên biển Đông, tôi cho rằng đó là phán quyết quan trọng và đó có chiều hướng thuận lợi đối với các quốc gia có tranh chấp trên biển, vì tuyên bố này đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền và chủ quyền của các quốc gia có liên quan trên biển. Tuy nhiên, việc phân tích đánh giá các nội dung của phán quyết cần thực hiện sâu sắc hơn nữa và cần có sự chuẩn bị kỹ càng để đưa phán quyết này vào việc bảo vệ quyền lợi cho Việt Nam.
VOH: Cám ơn bà!