Thư viện Alexandria cổ xưa và dự án Alexandria 2.0 trong thế kỷ 21

(VOH) - Thư viện Alexandria ở Ai Cập là thư viện cổ xưa nhất của loài người, ra đời vào thế kỷ thứ 3 trước công nguyên. Thư viện lừng danh này có cả một kho sách khổng lồ gồm 700.000 bản, đa số là bản chép tay trên loại giấy cói do người Hy Lạp và Ả Rập làm ra.

Thư viện Alexandria cổ xưa và dự án Alexandria 2.0 trong thế kỷ 21

Kho sách này chủ yếu gồm các tác phẩm văn học, nghệ thuật, triết học, lịch sử, tôn giáo và nhiều ngành khoa học tự nhiên khác, phản ánh khá đầy đủ về nền văn minh rực rỡ đương thời của Hy Lạp cùng các nước quanh khu vực Địa Trung Hải.

Thật tiếc thay! Sau đó thư viện Alexandria bị lửa thiêu rụi hoàn toàn!

Có thể nói, ý tưởng bảo tồn tri thức nhân loại đã xuất hiện từ rất sớm và luôn được thử thách trong suốt chiều dài lịch sử của nhân loại.

Trong quá khứ, có rất nhiều cuộc chiến tranh nhằm chiếm đoạt các kho tàng và thư viện, bởi vì tri thức là bậc thang đưa tới quyền lực tối cao của loài người. Nhiều vị thống lĩnh muốn bảo tồn để chứng minh cho sức mạnh của dân tộc mình, ngược lại có một số kẻ thống lĩnh khác muốn huỷ hoại tất cả để không còn một ai biết đến những tri thức đã có từ trước, khi họ nắm quyền thống lĩnh!

Vào thế kỷ thứ 7 trước công nguyên, vua Ashurbanipal xứ Asirya khi lên ngôi đã ra lệnh quốc hữu hoá tất cả bản viết khắc trên đất sét và được sắp xếp bảo quản tại một nơi giống thư viện sau này.

Vị hoàng đế đầu tiên của nước Trung Quốc là Tần Thuỷ Hoàng sau khi lên ngôi đã ra lệnh đốt sạch hết những gì ông ta cho là không phù hợp với tư tưởng của ông ta. Đó là một cuộc huỷ hoại văn hoá độc nhất vô nhị trong lịch sử nhân loại.

Trong thời gian từ 1845 – 1980, hầu như các ấn phẩm đều được in trên giấy làm từ bột gỗ hay bột giấy, dễ bị mục nát, rách rời ra bởi thời gian. Tại các thư viện của các quốc gia trên thế giới đã có hàng triệu cuốn sách bị hư hỏng. Trên thị trường, lượng ấn phẩm đã xuất bản từ trước tới nay chỉ còn lại khoang 10%, ¾ đã bán hết và không thể nào biết được hiện ai đang sở hữu chúng. Vì vậy, các chuyên gia cho rằng để bảo tồn kịp thời các cơ sở dữ liệu “trôi nổi” hiện nay chỉ có duy nhất công nghệ kỹ thuật số là đảm đương nổi. Tương lai kho tàng của nhân loại phải nằm trong lĩnh vực công nghệ thông tin, kỹ thuật số.

Chính vì thế mà trong suốt những năm cuối của thế kỷ XX và bước sang những năm đầu của thế kỷ XXI, ước mơ cháy bỏng có một thư viện tổng hợp kỹ thuật số được khuyến khích mạnh hơn bao giờ hết, đã dẫn tới ý tưởng khởi nguồn cho dự án Alexandria 2.0 ra đời...

Một chuyên gia máy tính người Mỹ là Brewster Kahle (sinh năm 1961) đang thực hiện một dự án đồ sộ nhằm bảo quản tất cả tri thức đã và đang tồn tại cho tới ngày nay. Mỗi lời nói, mỗi âm thanh, mỗi tấm hình, tóm lại là tất cả mọi chứng cứ về nền văn minh của chúng ta đều được lưu giữ và sắp xếp theo hệ thống trên mạng thông tin kỹ thuật số.

Kahle đang cố công ra sức xây dựng một thư viện kỹ thuật số tổng hợp chi tiết, truy cập miễn phí và ai cũng có thể tiếp cận. Có thể nói, nếu như trong suốt hơn 2000 năm đã qua, ý tưởng lưu giữ những gì thuộc về loài người vẫn chỉ là một ước mơ, thì chắc chắn rằng giờ đây mơ ước đó có thể biến thành hiện thực bất kỳ lúc nào.

Từ năm 1996 tới nay, Kahle thành lập và điều hành mạng Internet Archive, văn phòng chính đặt tại San Fransisco, California. Công việc hàng ngày của Kahle không giống với hoạt động của một thư viện truyền thống một chút nào cả. Các chuyên gia ngày đêm sục sạo tìm kiếm trên mạng để sao chụp lại những trang web mới. Mỗi ngày họ thu thập và scan hàng trăm cuốn sách mới. Mỗi tháng lượng thông tin đưa vào lưu trữ tăng tới hơn 25 terabyte.

Chưa bao giờ dòng thác thông tin lại chảy với tốc độc chóng mặt như hiện nay. Theo số liệu thống kê, vào năm 2002, mọi lưu trữ trên giấy, trên băng từ tính, trên đĩa quang học mới chỉ đạt khoảng 5 extrabyte, dù chỉ với 5 extrabyte, nếu chia cho từng người trên trái đất thì lượng thông tin đủ để in ra số lượng sách chất đầy một chiếc kệ dài tới 10 mét.

Nhờ có kỹ thuật số mà thông tin ngày nay lưu thông tự do trên khắp thế giới mà không cần phải qua môi giới là giấy, băng ghi âm, đĩa, băng hình để chỉ đơn giản là bites và bytes. Cả một cuốn từ điển bách khoa có thể chứa trong một chiếc đĩa bé tẹo, và chi phí để sao chép chiếc đĩa đó hoàn toàn không đáng kể.

Việc tăng số lượng các văn bản, liên kết chúng với nhau thông qua internet là không có giới hạn và mọi người trên thế giới đều có thể tiếp cận thông tin một cách nhanh chóng nhất, nhanh hơn tất cả các báo chí truyền thống có được! Chẳng hạn vào cuối tháng 11/2008 vụ khủng bố tấn công Mumbai ở Ấn Độ, từ ban công ở một toà nhà ở nam Munbai, một người khách du lịch thấy rõ cảnh cháy ở khách sạn Taj Mahal và cảnh xe cứu hoả đổ tới đây, chỉ với chiếc điện thoại di động ông ta đã ghi lại mọi diễn biến và tải lên Internet để chia sẻ cái gì mà ông ta vừa thấy với thế giới, không thể nào có báo chí truyền thống nào làm việc được nhanh đến vậy cả!

Mạng Internet từ lâu đã trở thành ngân hàng tri thức trong lịch sử nhân loại. Cơ cấu tìm kiếm thông tin cũng đồng thời đóng vài trò lưu giữ thông tin!

Những khả năng làm kho lưu trữ và truyền bá rộng rải đến khắp mọi nơi trên thế giới là vô hạn – ai cũng có thể bước vào thế giới tư liệu của thời Trung cổ hay đặt mua cho mình một dĩa nhạc CD mới ra lò mà vẫn ngồi có thể ngồi yên ở văn phòng riêng của mình. Thông tin trên mạng có thể liên kết với nhau, mua đi bán lại hoặc bình luận. Từ hàng triệu ấn phẩm, hình ảnh, phim ảnh và các trang web, người ta đã vẽ nên tấm vải khổng lồ của tri thức.

Dự tính tới năm 2015, con người sẽ chuyển sang lưu trữ bằng công nghệ kỹ thuật số 15 triệu cuốn sách trên toàn cầu. Mọi người trên thế giới đều có thể tiếp cận số sách này bất cứ lúc nào!

Một phong trào ủng hộ ý tưởng thông tin cho tất cả mọi người cũng đang hình thành mà đại diện nổi bật nhất là Kahle, là các thư viện, là các viện văn hoá xã hội khắp nơi trên thế giới. Nhưng ý tưởng cho không biếu không, vấp phải một rào cản lớn bởi những nhà cung cấp dịch vụ tìm kiếm cỡ lớn như Google, Yahoo ... vì họ còn có mục tiêu chiến lược kinh tế của riêng mình.

Rất nhiều thư viện đã từ chối hợp tác với các nhà dịch vụ tìm kiếm lớn mà chuyển sang liên kết với nhau thông qua Open Content Alliance với mong muốn không một tựa sách nào mà mọi người không thể tiếp cận được chỉ vì lý do thương mại. Cùng với quan điểm này còn có những nhà khoa học, những người khẳng định rằng một khi ngân hàng tri thức được mở cửa cho tất cả mọi người, loài người sẽ tiến nhanh hơn trên con đường phát triển trí tuệ. Thí dụ như Viện quốc gia sức khoẻ, cơ quan quan trọng nhất chuyên nghiên cứu về thuốc sinh học của Mỹ, đang sở hữu một kho tàng gien lớn nhất thế giới: Genbank, chứa đựng các thông tin về gien của hơn 260.000 vật thể, 200 tỉ chữ cái của mã số gien và nhà khoa học nào cũng có thể tiếp cận thông qua Internet.

Các nhà khoa học trên thế giới đang làm việc với một phương thức đảm bảo hơn để bảo quản thông tin, đó là sao chép theo phương thức holograf. Đây là công nghệ cho phép ghi nhớ một lượng dữ liệu khổng lồ trong khoảng thời gian ngắn nhất.

Công nghệ thông tin kỹ thuật số đã có thừa khả năng, phương pháp lưu giữ tiên tiến nhất đã có sẵn sàng phục vụ việc lưu giữ thông tin tốt nhất, thế nhưng mục đích thương mại, bí mật chính trị quốc gia vẫn là những rào cản khó khăn cho dự án Alexandria 2.0. Chỉ khi nào với sự trợ giúp mang tính toàn cầu, giấc mơ có tên Alexandria 2.0 mới có hy vọng được thiết lập một cách hoàn chỉnh nhất.

Hy vọng rằng trong thế kỷ XXI này tất cả mọi văn bản, hình ảnh, âm thanh, tất cả tri thức nhân loại sẽ được lưu vào Internet, ở mọi nơi, mọi lúc mà bất cứ ai cũng có thể tiếp cận với nó một cách thuận lợi và dễ dàng nhất. Bởi vì đó mới chính là tiến trình dân chủ hoá trí thức và Alexandria 2.0 thật sự là một thư viện lớn nhất trong lịch sử, tài sản chung của cả nhân loại.

K.H