Tin tứcLực lượng lao động là nền móng thật sự của kinh tế số
Cách mạng công nghiệp lần thứ tư với trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data), Internet vạn vật (IoT) và công nghệ chuỗi khối (Blockchain) đang biến đổi sâu sắc cách các nền kinh tế vận hành.
Trí tuệ nhân tạo, nền tảng số và công nghệ tự động đang định hình lại không chỉ ngành nghề, mà cả bản chất công việc. Nhiều ngành nghề truyền thống phải đối mặt với sự thay đổi về bản chất công việc, trong khi những lĩnh vực mới - từ thương mại điện tử, logistics thông minh đến công nghệ tài chính - liên tục nở rộ.
Báo cáo của Google năm 2025 cho thấy chỉ với vài giờ đào tạo về AI, người lao động có thể tiết kiệm tới 122 giờ mỗi năm cho các tác vụ hành chính nhờ áp dụng công cụ số - tương đương gần 3 tuần làm việc, theo Reuters.
Trong bức tranh đó, lực lượng lao động là trung tâm của cuộc chuyển dịch. Theo PGS.TS Đinh Trọng Thịnh (Học viện Tài chính), “khi người lao động được trang bị kiến thức và kỹ năng số thì họ mới có thể tận dụng những cơ hội mà chuyển đổi số mang lại” .
Không còn giới hạn trong các công việc mang tính lặp lại, lao động thời kỳ 4.0 đòi hỏi khả năng học hỏi liên tục, tư duy phản biện, kỹ năng số, cùng khả năng làm việc linh hoạt trong môi trường số hóa.
TS. Phạm Kiều Anh (Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2) cho rằng, “giáo dục đóng vai trò chủ chốt trong việc nâng cao năng lực cho người lao động. Sự kết hợp giữa đào tạo nghề và ứng dụng công nghệ sẽ giúp họ trở thành những người lao động có giá trị hơn trong thị trường lao động hiện đại” .
Chìa khóa sống còn
Trong thách thức cũng ẩn chứa cơ hội. Với người lao động biết nắm bắt, số hóa mang đến không gian phát triển chưa từng có như có thể làm việc từ xa mà vẫn đảm bảo hiệu quả, khởi nghiệp số, dịch chuyển nghề nghiệp xuyên biên giới, và cơ hội học tập suốt đời thông qua nền tảng trực tuyến.
Chuyển đổi số không chỉ là xu hướng mà còn là yêu cầu cấp thiết trong bối cảnh nền kinh tế toàn cầu ngày càng phát triển. Đặc biệt, trong các khu công nghiệp nơi tập trung lao động từ nhiều địa phương thì việc áp dụng công nghệ số không chỉ mang lại hiệu quả trong sản xuất mà còn góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống cho nhân viên, công nhân.
Sự chuyển đổi này còn giúp giảm thiểu tình trạng thiếu thông tin trong cộng đồng lao động. Với việc áp dụng các nền tảng số, người lao động có thể dễ dàng cập nhật thông tin về thị trường lao động, từ đó đưa ra quyết định chính xác hơn về nghề nghiệp và tương lai của mình.
Thực tế cho thấy không phải ai cũng đủ năng lực hoặc điều kiện tiếp cận các cơ hội mới. Do đó, vai trò của Nhà nước và doanh nghiệp trong việc thiết kế chính sách đào tạo, chuyển đổi hoặc nâng cao tay nghề và bảo vệ quyền lợi người lao động càng trở nên quan trọng.
Tại Việt Nam, những năm qua Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội (nay đã hợp nhất cùng Bộ Nội vụ) đã triển khai nhiều chương trình nâng cao kỹ năng số, kết hợp đào tạo nghề và ứng dụng các nền tảng học trực tuyến. Một số tỉnh thành bắt đầu triển khai “trung tâm chuyển đổi số”, hoàn thiện mô hình "giáo dục đại học số" và tổ chức các lớp bồi dưỡng, tập huấn về chuyển đổi số cho hàng ngàn lượt cán bộ, công chức, viên chức là nòng cốt chuyển đổi số của các bộ, ngành, địa phương.
TS. Chang-Hee Lee, Giám đốc Văn phòng Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) tại Việt Nam, từng nhấn mạnh: “Việt Nam cần có những chính sách thị trường lao động hiện đại dựa trên bằng chứng đáng tin cậy nhằm liên tục đáp ứng với sự thay đổi về nhu cầu của các ngành công nghiệp và người lao động, cùng với việc cung cấp bảo trợ xã hội cần thiết cho người lao động trong bối cảnh thay đổi nhanh chóng với đặc thù là Cách mạng Công nghiệp 4.0.”
“Chúng tôi không đòi hỏi phải có công nghệ tối tân hay robot làm thay việc. Thứ chúng tôi mong nhất là được tiếp cận thông tin, học hỏi kỹ năng phù hợp và được đồng hành trong chuyển đổi”, anh Đặng Xuân Hùng, công nhân ngành cơ khí, bày tỏ.
Trong một thế giới mà công nghệ thay đổi từng ngày, chính sự chủ động học hỏi, tinh thần cầu thị và sẵn sàng thích nghi mới là yếu tố quyết định giúp người lao động không bị tụt lại. Việc làm không còn được bảo đảm bằng kinh nghiệm cũ, mà được xác lập lại qua khả năng thích ứng với cái mới - từ công cụ, phương pháp đến tư duy. Trong nền kinh tế số, ai dừng lại sẽ bị bỏ lại.
Các chương trình đào tạo, các mô hình ứng dụng chuyển đổi số hay các nền tảng học tập, bồi dưỡng chỉ phát huy hiệu quả khi người lao động thực sự sẵn sàng bước ra khỏi “vùng an toàn” kỹ năng cũ của mình.
Chuyển đổi số suy cho cùng không chỉ là chuyện của công nghệ hay chính sách, mà là sự thay đổi mang tính văn hóa lao động từ tư duy chờ đợi sang tư duy chủ động; từ làm theo sang làm cùng công nghệ; từ tâm thế bị thay thế sang vai trò đồng kiến tạo. Trong đó, người lao động không thể chỉ là đối tượng được chuyển đổi, mà họ phải trở thành chủ thể của cả quá trình.