Con rồng trong văn hóa Việt: Vị phúc thần uy dũng

Rồng Việt qua các thời kỳ

Mỗi người dân Việt Nam từ thuở ấu thơ đều được học bài học vỡ lòng về truyền thống dòng giống Rồng Tiên, với huyền sử Lạc Long Quân - Âu Cơ. Sách "Đại Việt sử ký toàn thư" chép: Lạc Long Quân tên húy là Sùng Lãm, con trai Kinh Dương Vương. Vua lấy con gái của Đế Lai là Âu Cơ, sinh ra trăm con trai (tục truyền sinh ra trăm trứng), là tổ của Bách Việt. Vua đã bảo Âu Cơ rằng: “Ta là giống Rồng, nàng là giống Tiên"...

Từ đó trải qua mấy nghìn năm lịch sử, các thế hệ người Việt truyền tụng rằng tổ tiên của chúng ta là dòng giống Tiên Rồng, tượng trưng cho những phẩm chất cao đẹp, tính nhân văn, tinh thần cao thượng, sức mạnh và lòng quả cảm của 54 dân tộc Việt Nam.

Khi giành được độc lập, nhà Lý lên ngôi và đặt tên nước là Đại Việt; hình ảnh "Rồng bay lên" - Thăng Long tượng trưng cho khí thế vươn lên của dân tộc, được đặt tên cho đất đế đô. Rồng thời Lý tượng trưng cho mơ ước của cư dân trồng lúa nước nên luôn được thể hiện trong khung cảnh trời mây, non nước.

Hình tượng rồng được đặt ở những vị trí trang trọng nhất ở các công trình nghệ thuật, như trên bệ tượng Phật  A Di Đà - chùa Phật Tích , ở tháp Chương Sơn, chùa Phổ Minh. với tạo dáng đậm chất phóng khoáng, thoải mái, tươi mát, mập khỏe đầy sức sống như khát vọng của dân về cuộc sống thăng hoa, đủ đầy.

Rồng thời Trần thừa kế những yếu tố cơ bản của thời Lý nhưng có biến đổi, xuất hiện thêm chi tiết cặp sừng và đôi tay. Đầu rồng uy nghi, đường bệ với chiếc mào lửa ngắn hơn. 

Đến thời Hậu Lê, rồng thay đổi hẳn. Đầu rồng to, bờm lớn ngược ra sau, mào lửa mất hẳn, thay vào đó là một chiếc mũi to. Thân rồng lượn hai khúc lớn. Chân có năm móng sắc nhọn quắp lại dữ tợn. Rồng thời Lê tượng trưng cho quyền uy phong kiến. Điển hình là đôi rồng đá ở Điện Kính Thiên (Hoàng thành Thăng Long), rồng đá trên bia tiến sĩ ở Văn Miếu - Quốc tử Giám, ở các bia lăng, mộ vua chúa nhà Lê, ở Lam Kinh, Thanh Hóa.

Rồng thời Nguyễn trở lại vẻ uy nghi tượng trưng cho sức mạnh thiêng liêng. Rồng được thể hiện ở nhiều tư thế, ẩn mình trong đám mây, hoặc ngậm chữ thọ, hai con rồng chầu mặt trăng (lưỡng long chầu nguyệt), chầu hoa cúc, chầu chữ thọ...

Rồng trong văn hóa Việt

Trong tâm thức của người Việt, rồng là biểu tượng của nhất nguyên vũ trụ, hội tụ cả âm-dương, trời-đất, có ảnh hưởng và chi phối mạnh mẽ trong cả nền văn minh lúa nước của người Việt cổ. Ở góc độ văn hóa, rồng là nguồn cảm hứng sáng tạo nghệ thuật, nhất là trong nghệ thuật tạo hình của người Việt.

Hình tượng rồng của người Việt thường có 7 khúc uốn, từ to đến nhỏ dần, toàn thân có vảy đơn, 4 chân to, mập, mỗi chân có 5 ngón với móng sắc xòe rộng. Đầu rồng to, hướng nhìn chính diện, cặp sừng theo kiểu sừng hươu, mũi sư tử. Miệng rồng giống miệng cọp. Cả con rồng toát ra vẻ uy quyền, hội tụ tất cả những gì tinh túy nhất của nhiều loài vật chốn sơn lâm thủy tướng, như: sừng nai, tai thú, mắt kỳ đà, mũi sư tử, vảy cá chép, vuốt chim ưng.

Hình tượng rồng thật thân thiết, sâu đậm trong tâm thức người Việt. Con rồng trong văn hóa của người Việt không mang tính áp bức mà như một vị phúc thần đem đến mưa thuận gió hòa, định vị long mạch và bảo vệ cho bật thánh nhân. Rồng như một biểu tượng cùa sức mạnh thiêng liêng, sự uy nghiêm và bất bại của chính nghĩa.

Khắp cả ba miền đất nước đều có những công trình, địa danh gắn với rồng, như: Hoàng thành Thăng Long, vịnh Hạ Long, đảo Bạch Long Vĩ, cầu Long Biên, cầu Thăng Long, cầu Hàm Rồng, tỉnh Vĩnh Long, thành phố Long Xuyên, sông Cửu Long...

Ngày nay, bước vào thời đại công nghiệp, kỹ thuật số, người Việt không quên kết nối giữa truyền thống và hiện đại, hình tượng con rồng Việt vẫn được ngưỡng mộ đưa vào các lĩnh vực của đời sống xã hội dưới nhiều hình thức khác nhau.

Người ta tin rằng, khi mang theo hình ảnh con rồng bên người sẽ thu hút được may mắn, khẳng định được giá trị bản thân. Chính vì vậy mà hình ảnh rồng được rất nhiều nhà thiết kế nổi tiếng trên thế giới đưa vào những tác phẩm của mình, đặc biệt là ngành trang sức - thời trang.