Bắc Cực – mỏ dầu tiềm tàng của nhiều quốc gia
Một giàn khoan dầu ở Bắc Băng Dương. Ảnh minh họa.
Năm 2007, hai tàu ngầm của Nga đã lặn xuống 2,5 dặm (4 km) ở Bắc Băng Dương và cắm lá cờ tổ quốc lên một mảnh của thềm lục địa tên là Lomonosov Ridge. Nổi bật giữa lưu vực Bắc Cực, lá cờ như một thông điệp rõ ràng đến các quốc gia xung quanh: Nga đưa ra yêu sách đối với trữ lượng dầu khí khổng lồ nằm trong lòng đất dưới đại dương.
Nga cũng chẳng phải là quốc gia duy nhất đang cố gắng tuyên bố chủ quyền với kho dầu khổng lồ của Bắc Cực. Hoa Kỳ, Na Uy, Thụy Điển, Phần Lan và Trung Quốc đều đang cố gắng kiếm chác lợi ích từ “mỏ vàng đen” này.
Chẳng có gì lạ trước sự khao khát của các quốc gia, bởi dự đoán cho thấy khu vực đất và biển nằm trong Vòng Bắc Cực là nơi chứa khoảng 90 tỷ thùng dầu, chiếm 13% lượng dự trữ của Trái Đất. Đó là một con số đáng kinh ngạc. Khu vực này được ước tính còn chứa gần một phần tư tài nguyên khí đốt toàn cầu chưa được khai thác.
Hầu hết các mỏ dầu trong đất liền đang được khai thác, vì sự thuận tiện trong tiếp cận và vận chuyển. Hiện nay, nhiều nước bắt đầu có động thái di chuyển ra khai thác ngoài khơi, nơi được cho là xuất hiện phần lớn năng lượng (84%).
Người ta vẫn hay thắc mắc, từ trước khi những quốc gia tranh giành chủ quyền mỏ dầu, tại sao Bắc Cực đã là nơi giàu năng lượng đến vậy?
Dầu từ đâu đến?
Alastair Fraser, nhà địa chất học tại Đại học Hoàng gia Luân Đôn giải thích “Nếu nhìn vào bản đồ, bạn sẽ nhận ra rằng Bắc Cực và Nam Cực trái ngược hoàn toàn nhau. Trong khi Bắc Cực là vùng đại dương bị bao quanh bởi lục địa, Nam Cực lại là một lục địa với những dãy núi và hồ và bao quanh bởi đại dương.
Do đó, có sẵn một lượng lớn vật chất hữu cơ dưới dạng các sinh vật biển chết (như sinh vật phù du và tảo), tạo nên nền tảng hình thành dầu khí ở Bắc Cực."
Vòng phụ cận xung quanh cho thấy Bắc Cực gồm phần lớn vỏ lục địa, chiếm khoảng 50% diện tích, với đặc trưng có các vùng trũng sâu gọi là lưu vực, trong đó các vật chất hữu cơ bị chìm xuống. Vỏ đại dương chiếm phần còn lại của khu vực.
Các vật chất này được nhúng trong đá phiến sét và được bảo quản trong vùng nước 'anoxic' (axonic là tên vùng nước chứa ít oxy).
“Thông thường, ở một vùng biển cạn có nhiều oxy, những vật chất đó không thể được bảo quản trước nhiều tác động hóa học. Nhưng nếu biển đủ sâu, đại dương sẽ bị phân tầng, khi đó vùng nước có oxy ở trên đỉnh sẽ bị tách ra khỏi điều kiện thiếu oxy ở đáy", Fraser giải thích thêm.
Được bảo tồn trong các lưu vực thiếu oxy, vật chất duy trì các hợp chất, cuối cùng làm cho nó trở thành nguồn năng lượng hữu ích cho hàng triệu năm tương lai.
Bản đồ địa lý Bắc Cực
Theo Fraser, khi những ngọn núi bị bào mòn qua nhiều thiên niên kỷ, các lục địa cung cấp vô số trầm tích đó cho biển, và chúng được vận chuyển qua những con sông lớn; trầm tích chảy vào các lưu vực, phủ lên vật chất hữu cơ và theo thời gian, hình thành một chất liệu rắn nhưng xốp gọi là "đá hồ chứa". Qua hàng triệu năm, sự chuyển tiếp và quá trình phân tầng lặp đi lặp lại này đã đặt vật chất hữu cơ dưới áp lực to đến mức nó bắt đầu nóng lên.
"Nhiệt độ của trầm tích ở các lưu vực tăng theo độ sâu, cứ mỗi 1 km (0,6 dặm) tăng xấp xỉ 30°C (54°F)", Fraser cho biết. Dưới áp suất và nhiệt tăng cao, vật chất hữu cơ dần dần biến thành dầu, ở nhiệt độ cao nhất tạo thành khí.
Do các chất này có tính nổi, chúng bắt đầu di chuyển lên các khoảng trống trong đá trầm tích xốp, trở nên giống như một nơi chứa đựng, gọi là bể chứa. Dầu và khí được chiết xuất từ đó ra.
Nhờ sự kết hợp của các thành phần: lượng lớn chất hữu cơ, trầm tích dồi dào (dùng để giữ dầu và khí đốt), địa chất ưu đãi và quy mô rộng lớn cùng quá trình diễn ra đã kể trên, đã khiến Bắc Băng Dương trở thành nơi giàu năng lượng một cách bất thường.
Trên đất liền vẫn có thể tìm thấy dầu khí, nhưng lượng nhỏ hơn tổng số dầu và khí đốt của Bắc Cực. Những nơi bảo quản được vật chất hình thành dầu khí có thể được hình thành vào thời điểm biển bao phủ đất liền.
Khai thác dầu khí và tác động đến thiên nhiên
Tuy nhiên, theo các nhà bảo tồn và nhà khoa học, không phải cứ có năng lượng ở đâu là nơi đó nên được khai thác. Ví dụ như Bắc Cực, khoảng cách địa lý xa xôi, băng biển di chuyển, những núi băng trôi dày đặc tạo thách thức lớn về mặt hậu cần để khai thác dầu khí một cách an toàn.
"Tôi thực sự không ủng hộ việc khai thác dầu ở Bắc Cực, vì ngành công nghiệp này không có công nghệ khai thác một cách an toàn và thân thiện với môi trường. Tuy nhiên, một số người có ý kiến ngược lại, họ tranh cãi rằng không bao giờ có thể làm điều đó ở Bắc Cực theo cách thân thiện với môi trường, nên cứ thế mà khai thác", Fraser nói.
Ngay cả trên đất liền, những kế hoạch mở rộng phát triển dầu khí ở Bắc Cực vẫn là luôn mối quan tâm lớn. Năm nay, chính phủ Hoa Kỳ dự định thuê đất của “Khu bảo tồn động vật hoang dã quốc gia Bắc Cực ở Alaska” để phát triển các công ty năng lượng. Bởi nơi này có vùng đồng bằng duyên hải rộng lớn, rộng 1,5 triệu mẫu Anh (607.000 ha) và rất giàu dầu mỏ.
Tuy nhiên, khu bảo tồn này là một cảnh quan đa dạng sinh học, là nơi trú ngụ của bầy tuần lộc di cư khổng lồ, hàng trăm loài chim và gấu bắc cực. "Đây là vùng hoang dã lớn cuối cùng và là một trong những cảnh quan giàu sinh thái nhất ở Hoa Kỳ," Garett Rose, luật sư của Dự án Alaska thuộc Hội đồng bảo vệ tài nguyên thiên nhiên tiết lộ.
Các đồng bằng ven biển thuộc Khu bảo tồn động vật hoang dã quốc gia Bắc Cực ở Alaska.
Nếu việc khoan dầu diễn ra, nguy cơ không chỉ là tràn dầu. Các nhà bảo tồn đang lo lắng sẽ ảnh hưởng đến việc thăm dò địa chấn. Trong buổi trao đổi với Live Science, Rose cho biết “Khi những chiếc xe tải khổng lồ chạy qua khu vực này sẽ tạo sóng xung kích gửi xuống mặt đất, trả về thông tin địa chất cơ bản, gây ảnh hưởng đến quá trình thăm dò địa chấn.”
Việc xây dựng các con đường và đường ống dẫn dầu sẽ chia cắt sự nguyên vẹn của cảnh quan. Hơn nữa, số lượng người ngày càng tăng sẽ tăng áp lực lên động vật hoang dã.
"Khu bảo tồn là một khu vực năng động và có mối liên hệ với nhau, cần thận trọng khi thay đổi nơi này" Rose nói. Bên cạnh đó, ông cũng bày tỏ sự lo ngại về nỗ lực gần đây của chính phủ Hoa Kỳ khi muốn mở rộng phạm vi khoan dầu ra ngoài khơi bờ biển Alaska, mặc dù hiện tại ý muốn này chưa thành công. Theo Rose, hành động này là một phần trong việc mở rộng quy mô phát triển dầu khí trên khắp Bắc Cực.
Nếu các dự án khai thác dầu khí phát triển mạnh, tình trạng chia cắt và những bất lợi xảy ra ở Alaska chính là viễn cảnh của các khu vực khác. Nguy cơ tràn dầu có thể xảy ra ở ngoài khơi do không có chỗ chứa. Đây là mối nguy hiểm tiềm tàng không kể xiết với đời sống biển.
Một số nhà khoa học cho biết mối đe dọa lớn nhất từ nhiên liệu là gây biến đổi khí hậu. Những nhiên liệu hóa thạch này được khai thác sẽ dẫn đến việc sử dụng nhiều nhiên liệu hơn, từ đó có nhiều khí thải được bơm vào bầu khí quyển.
Nếu muốn khai thác nhiên liệu hóa thạch từ các phần của thềm lục địa nằm ngoài phạm vi quyền tài phán ngoài khơi, các quốc gia cần thông qua một thỏa thuận quốc tế của Liên Hiệp Quốc. Điều đó làm chậm lại “cơn sốt dầu” Bắc Cực. Tuy nhiên, áp lực quốc tế ngày càng gia tăng, nhiều quốc gia như Nga đã đánh dấu chủ quyền của mình ở đáy biển.
Cần có một biện pháp mạnh khiến các nước nhận ra dầu khí ở đây là tài nguyên dự trữ, chưa được phép khai thác. Fraser không hy vọng Bắc Cực trở thành điểm quan trọng của ngành khai thác và sản xuất năng lượng. Bởi nếu điều này xảy ra có nghĩa là nguồn tài nguyên Trái Đất đã cạn kiệt.
Nguồn ảnh: Internet
