Tin tứcDự thảo Nghị quyết bổ sung khung pháp lý đầy đủ cho mô hình Khu khu thương mại tự do tại TPHCM, tương đồng với các cơ chế đã được áp dụng cho Hải Phòng và Đà Nẵng.
Đồng thời, trao thẩm quyền cho UBND Thành phố quyết định thành lập, mở rộng, điều chỉnh ranh giới khu khu thương mại tự do, cho phép giao đất, cho thuê đất không qua đấu giá, đấu thầu (trừ dự án nhà ở thương mại); ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp, giảm thuế thu nhập cá nhân cho chuyên gia, nhà khoa học chất lượng cao; cho phép doanh nghiệp trong khu được niêm yết, định giá và thanh toán bằng ngoại tệ…
Việc thiết lập khu thương mại tự do được các chuyên gia đánh giá là sẽ giúp TPHCM bứt phá thành trung tâm logistics, thương mại và đổi mới sáng tạo của Đông Nam Á, đồng thời tạo động lực lan tỏa phát triển cho toàn vùng phía Nam và cả nước.
PGS.TS Hồ Thị Thu Hòa, Trưởng Bộ môn Logistics và Quản lý chuỗi cung ứng, Trường Đại học Quốc tế (ĐHQG-HCM), Viện trưởng Viện Nghiên cứu và Phát triển Logistics Việt Nam cho biết, khu thương mại tự do là một công cụ quan trọng để thúc đẩy thương mại, đầu tư và hội nhập kinh tế quốc tế. Tuy nhiên, với TPHCM cần kiến tạo mô hình khu thương mại tự do thế hệ mới gắn liền với cảng trung chuyển quốc tế Cần Giờ và khu vực Cái Mép Hạ.
Phát triển hệ sinh thái kinh tế đa ngành tại khu thương mại tự do
PGS.TS Hồ Thị Thu Hòa lý giải, khác với khu thương mại tự do truyền thống, khu thương mại tự do thế hệ mới không còn là những khu phi thuế quan đơn lẻ, mà phát triển thành hệ sinh thái kinh tế đa ngành, đặc biệt là có sự tích hợp với các hoạt động cảng biển, sân bay và hoạt động logistics, công nghiệp.
Mô hình của Dubai hay một số mô hình khu thương mại tự do mà Việt Nam đang định hình phát triển cho thấy, khu thương mại tự do thế hệ mới được thiết kế như một khu kinh tế mở hiện đại, không nhất thiết liền khoảnh, mà có thể ở nhiều vị trí và được liên kết với nhau.
Thứ hai, khu thương mại tự do thế hệ mới có những đặc điểm về mặt thể chế và thủ tục vượt trội, gần với thông lệ quốc tế về vấn đề thương mại, đầu tư và tài chính.
Các rào cản hành chính được giảm tối đa. Ví dụ sẽ có hệ thống hải quan một cửa, thông quan tại chỗ, hoặc xử lý hồ sơ theo hình thức số hóa, giúp cho quá trình thực hiện hồ sơ chứng từ hàng hóa nhanh chóng.
Kinh nghiệm từ một số khu thương mại tự do trên thế giới như là của Dubai hoặc Qatar cho thấy, những cải cách trong vấn đề về hồ sơ chứng từ, thủ tục hải quan có thể giảm tới 90% thời gian giao dịch.
Đồng thời, khu thương mại tự do thế hệ mới cũng có mức độ tự do hóa rất cao. Ví dụ như là các quy định liên quan tới cho thuê đất dài hạn hoặc là tuyển dụng chuyên gia quốc tế...
Thứ ba là phạm vi hoạt động của các khu thương mại tự do thế hệ mới rộng và linh hoạt hơn rất nhiều về vấn đề khu chế xuất hay kho ngoại quan.
Khu thương mại tự do thế hệ mới không chỉ tập trung vào vấn đề sản xuất hoặc tái xuất, mà còn hỗ trợ các lĩnh vực như các hoạt động về tài chính, công nghệ số, đổi mới sáng tạo, thương mại điện tử, và thậm chí hướng tới định hướng phát triển xanh và bền vững.
Thứ tư là thay vì thu hút đầu tư một cách đại trà, các khu thương mại tự do thế hệ mới chú trọng đến vấn đề thu hút đầu tư có tính chọn lọc hơn, tập trung vào các tập đoàn lớn, tập đoàn đa quốc gia có hàm lượng công nghệ cao và có giá trị lan tỏa lớn, tạo ra những nguồn lực để thúc đẩy phát triển của các chuỗi cung ứng hiện đại và nâng cao năng lực cạnh tranh.
Một điểm rất quan trọng của khu thương mại tự do thế hệ mới đó là nhấn mạnh tính liên kết vùng và kết nối nội địa để tránh trở thành một ‘ốc đảo kinh tế’ riêng.
Hiện nay, các quốc gia khi phát triển các khu thương mại tự do thế hệ mới đều đầu tư rất mạnh vào hạ tầng kết nối giao thông vận tải từ đường bộ, đường sắt, đường hàng không, đường biển, đường thủy nội địa đến hệ thống logistics thông minh để có thể kết nối các khu thương mại tự do với các khu công nghiệp, các trung tâm đô thị và trung tâm tài chính.
Cách làm như vậy tạo ra một mạng lưới khu thương mại tự do liên thông, kết nối và hỗ trợ phát triển kinh tế vùng một cách tổng bộ và bền vững.
PGS.TS Hồ Thị Thu Hòa nhấn mạnh, khu thương mại tự do thế hệ mới chính là sự kết hợp một cách chặt chẽ giữa vấn đề về đột phá về mặt thể chế, về mặt chính sách, sự phát triển hạ tầng hiện đại và định hướng phát triển chiến lược. Từ đó có thể tạo ra một hệ sinh thái kinh tế cạnh tranh toàn cầu, chứ không chỉ đơn thuần là những khu vực có lợi thế về miễn thuế như những khu thương mại tự do truyền thống trước đây.
Lợi thế vượt trội của TPHCM khi phát triển khu thương mại tự do
Thời gian qua, Chính phủ đã có nhiều chính sách, chủ trương trong việc thúc đẩy phát triển các khu thương mại tự do tại Việt Nam. Gần đây nhất, trong chiến lược phát triển dịch vụ logistics Việt Nam thời kỳ 2025-2035, tầm nhìn 2050 được phê duyệt vào tháng 10/2025, đã đưa ra một số giải pháp tập trung nhấn mạnh đến khu thương mại tự do.
Đó là đẩy mạnh đầu tư xây dựng phát triển các khu thương mại tự do gắn với cảng biển, cảng hàng không, đồng thời tập trung nghiên cứu xây dựng hoàn thiện các quy định, chính sách phát triển hải quan và khu thương mại tự do gắn với cảng trung chuyển, cảng hàng không và hệ nhân kinh tế làm nền tảng quan trọng thu hút luồng hàng trung chuyển.
Đây là một điểm rất lợi thế về mặt chính sách, đặc biệt là với TPHCM trong việc định hướng phát triển khu thương mại tự do gắn với khu vực cảng trung chuyển quốc tế Cần Giờ, cảng Cái Mép - Thị Vải.
Đánh giá về tiềm năng của TPHCM trong việc phát triển khu thương mại tự do, PGS.TS Hồ Thị Thu Hòa khẳng định, khu vực Cần Giờ và khu vực Cái Mép có một vị trí chiến lược - là nằm ngay trên tuyến hàng hải huyết mạch nối giữa Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương. Các cảng này độ sâu tự nhiên trên 16m và có khả năng đón tiếp những tàu container có tải trọng trên 20.000 TEU, thậm chí là siêu tàu. Đây là lợi thế hiếm hoi nếu so sánh với các khu vực khác.
Điểm thứ hai là khu vực Cái Mép - Thị Vải hiện nay đã thu hút rất nhiều tập đoàn khai thác cảng hàng đầu thế giới, ví dụ là PSA của Singapore, Hutchinson, APMT, DP World của Dubai…, cũng như các hãng tàu lớn CMA CGM của Pháp, MSC, ONE, COSCO...
Đặc biệt, việc hãng tàu lớn nhất thế giới MSC có kế hoạch đầu tư cảng trung chuyển quốc tế Cần Giờ và di dời một phần hoạt động trung chuyển về Việt Nam cũng thể hiện sức thu hút rất mạnh mẽ của khu vực này trên bản đồ hàng hải quốc tế.
Hiện nay, quy hoạch mới hình thành tuyến bến cảng liên tục gần 22 km, lớn hơn cả cảng Singapore, cũng tạo ưu thế cạnh tranh rất rõ ràng về chiều dài bến và cỡ tàu. Nếu phát triển khu thương mại tự do gắn với khu vực cảng Cần Giờ và khu vực Cái Mép - Thị Vải thì TPHCM sẽ có một hệ sinh thái cảng, khu thương mại tự do, dịch vụ thương mại quy mô lớn và có thể tự tin cạnh tranh với các quốc gia khác ở trong khu vực.
TPHCM sau khi xác nhập có định hướng xây dựng những siêu cảng số, tập trung áp dụng số hóa trong vận hành cảng và kết nối mạng lưới vận tải đa phương thức bao gồm cả đường sắt liên vùng và kết nối đến sân bay Long Thành. Điều này giúp cho thành phố có khả năng hình thành một chuỗi giá trị logistics trọn vẹn kết nối giữa cảng biển, khu thương mại tự do và trung tâm tài chính.
Bên cạnh đó, Cần Giờ còn có tiềm năng về phát triển du lịch cũng như mua sắm miễn thuế, bổ sung thêm vai trò thương mại dịch vụ cho khu thương mại tự do và tạo điểm nhấn thu hút dòng khách quốc tế chất lượng cao.
Cần ‘dồn vốn’ để TPHCM chớp “thời cơ vàng” phát triển kinh tế
Theo PGS.TS Hồ Thị Thu Hòa, để khai thác hết giá trị của mô hình khu thương mại tự do, TPHCM vẫn sẽ phải đối mặt với nhiều thách thức.
Đầu tiên là vấn đề giao thông vận tải. Hiện nay, hạ tầng kết nối đến khu vực Cần Giờ vẫn còn hạn chế và gần như là tách biệt với khu vực trung tâm TPHCM. Nếu như muốn vận hành khu thương mại tự do hiệu quả tại Cần Giờ, cần phải có kết nối đường bộ hoặc có thể là hạ tầng ngầm vượt biển.
Về vấn đề nguồn vốn, PGS.TS Hồ Thị Thu Hòa khẳng định, nguồn vốn đầu tư cho phát triển siêu cảng và khu thương mại tự do rất lớn, đi kèm với đó là vấn đề về tuyến luồng, giải phóng mặt bằng và khả năng thu hút dòng vốn. Nếu như không thực hiện được nhanh do ‘vướng mắc về vốn’ thì có thể sẽ bỏ lỡ ‘thời cơ vàng’ - khi các hãng tàu lớn trên thế giới đang có xu hướng lựa chọn những điểm đến mới để xây dựng và phát triển các tuyến vận tải.
Một điểm mà rất nhiều chuyên gia và cộng đồng lo ngại đó là vấn đề về môi trường. Hiện nay, Cần Giờ là khu dự trữ sinh quyển, yêu cầu về môi trường rất khắt khe.
Nếu như phát triển siêu cảng Cần Giờ và khu thương mại tự do gắn với cảng Cần Giờ thì thành phố cần có những giải pháp rất rõ ràng trong việc đánh giá tác động về môi trường cũng như tiếp nhận những ý kiến phản biện để có những giải pháp giảm thiểu tác động đến môi trường sinh thái bên cạnh việc tập trung đầu tư phát triển kinh tế.
PGS.TS Hồ Thị Thu Hòa đề xuất, cần hoàn thiện khung pháp lý đặc thù cho khu thương mại tự do. Chẳng hạn như có những định hướng về việc thiết lập cơ chế một cửa, một giấy phép, áp dụng thủ tục hải quan điện tử hoàn toàn; cho phép ưu đãi trong vấn đề về tự do hóa dòng vốn, sở hữu hoặc tuyển dụng các chuyên gia quốc tế.
Đồng thời, cũng cần có những định hướng trong việc quản lý mô hình khu thương mại tự do để đảm bảo vừa có sự quản lý chặt chẽ nhưng vẫn có sự linh hoạt trong vận hành.
TP cũng cần có những giải pháp đột phá về mặt hạ tầng giao thông và công nghệ xanh – công nghệ số. Chẳng hạn như đầu tư những tuyến giao thông kết nối chiến lược giữa Cần Giờ với khu vực như sân bay Long Thành, kết nối với khu vực cảng Cái Mép với những dự án đường sắt đã được đề cập trong các chiến lược phát triển của Việt Nam; cũng như ứng dụng hệ thống cảng thông minh, tích hợp dữ liệu thời gian thực giữa các bên liên quan từ cảng tới khu thương mại tự do đến hải quan và doanh nghiệp.
Cần chú trọng vấn đề thu hút nhà đầu tư chiến lược, kết hợp hợp tác với các đối tác quốc tế để có thể vừa thu hút dòng vốn đầu tư, vừa có thể sử dụng, khai thác những lợi thế của họ. Cũng cần phải ưu tiên thu hút những nhà đầu tư, những ngành sản xuất mang tính xanh, hiện đại, chú trọng đến những ngành dịch vụ, ngành mang giá trị cao, kết hợp với tài chính quốc tế, thương mại quốc tế và vấn đề liên quan đến du lịch và miễn thuế.
PGS.TS Hồ Thị Thu Hòa nhấn mạnh, khu thương mại tự do không chỉ là của TPHCM mà cần nghĩ tới sự phối hợp, liên kết vùng với các địa phương lân cận như Tây Ninh, Đồng Nai, để bảo đảm hoạt động của khu thương mại tự do có tính chất lan tỏa, có khả năng thu hút các dòng hàng từ các địa phương lân cận, tránh việc tạo ra một ‘ốc đảo kinh tế’ cho khu thương mại tự do.
Nếu như triển khai khu thương mại tự do đúng hướng với những giải pháp về mặt thể chế, về hạ tầng, về tính liên kết vùng, về công nghệ số, công nghệ xanh thì hoàn toàn có thể hy vọng rằng, các cụm khu thương mại tự do Cần Giờ, Cái Mép Hạ có thể trở thành một trung tâm trung chuyển và thương mại quốc tế hàng đầu khu vực, bên cạnh những khu thương mại tự do hiện nay tại Singapore và Malaysia...
Nếu được Quốc hội thông qua, thì đây cũng là cơ hội lớn cho TPHCM trong việc đi trước, đón đầu trong phát triển kinh tế, từ đó có thể chia sẻ kinh nghiệm cho các địa phương khác trong việc xây dựng và phát triển các khu thương mại tự do.
Đồng quan điểm, TS. Huỳnh Thị Minh Châu - Phó Trưởng Khoa Quản lý Công nghiệp - Trường Đại học Bách khoa (ĐHQG HCM) chia sẻ: “Ở góc nhìn của người làm công tác đào tạo, việc thành lập khu thương mại tự do tại TPHCM sẽ mở ra những cơ hội phát triển mang tính bước ngoặt cho kinh tế thành phố”.
“Khu thương mại tự do không chỉ tạo điều kiện thu hút các tập đoàn đa quốc gia và doanh nghiệp thương mại – logistics quốc tế đến đặt trụ sở, mà còn hình thành một môi trường giao thương có tính kết nối cao, giúp TPHCM trở thành điểm trung chuyển quan trọng của khu vực. Điều này góp phần mở rộng quy mô giao dịch quốc tế và nâng cao vai trò của thành phố trong mạng lưới thương mại toàn cầu” - TS. Huỳnh Thị Minh Châu nhấn mạnh.
Riêng đối với lĩnh vực logistics và chuỗi cung ứng, TS. Huỳnh Thị Minh Châu cho rằng, khu thương mại tự do là chất xúc tác mạnh mẽ thúc đẩy nâng cấp toàn bộ hệ sinh thái hiện hữu. Tốc độ xử lý hàng hóa nhanh hơn, khả năng tích hợp đa phương thức tốt hơn và sự xuất hiện của các mô hình kho bãi thông minh sẽ tạo điều kiện để doanh nghiệp tối ưu chi phí, rút ngắn thời gian thực hiện thủ tục và nâng cao năng lực cạnh tranh.
Đồng thời, nhu cầu về nhân lực logistics chất lượng cao cũng gia tăng, mở ra cơ hội để các cơ sở đào tạo phát triển chương trình giảng dạy gắn với thực tiễn, tăng cường hợp tác doanh nghiệp – trường đại học và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực của thành phố.
Bên cạnh đó, khu thương mại tự do còn kích thích sự phát triển của các ngành dịch vụ giá trị cao như thương mại số, công nghệ tài chính, R&D hay các trung tâm đào tạo chuyên sâu.
Sự hội tụ của doanh nghiệp quốc tế và các dòng dịch vụ chất lượng cao sẽ thúc đẩy TPHCM chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng dựa trên tri thức, đổi mới sáng tạo và dịch vụ hiện đại – một định hướng phù hợp với vai trò đầu tàu kinh tế của thành phố.
