Từ cây phượng rỗng ruột tại trường THPT Bùi Thị Xuân, nên trồng cây bóng mát gì trong trường học?

Mới đây, trường THPT Bùi Thị Xuân (Quận 1, TPHCM) đã cho đốn hạ 3 cây phượng già 40, 50 năm tuổi. Điều đáng nói, những cây phượng này dù nhiều đoạn đường kính lên đến 80cm, 90cm nhưng rỗng toác từ gốc lên thân. Bên trong ruột và gốc các cây phượng này là những ụ mối to.

Cây phượng như chứng nhân lịch sử của trường, tán phượng cao khoảng 2, 3 tầng lầu với những tán lá xanh mướt, xòe rộng, trổ hoa rực rỡ và thơ mộng. Vắng bóng những cây phượng, sân trường trở nên nắng, nóng hơn, cả thầy cả trò đều tiếc. Tuy nhiên, theo đại diện nhà trường việc đốn bỏ cây là phù hợp để đảm bảo an toàn.

Có nên lưu giữ cây cổ thụ trong trường học?

Hiện nay, nhiều trường học vẫn còn lưu giữ nhiều cây xanh có tuổi đời hàng chục năm, những cây đổi màu, thay lá, trổ hoa theo mùa và theo cả chiều dài ký ức của nhiều thế hệ học trò…

Những cây đại mộc lâu lăm này thường có kích thước đường kính thân từ 400 mm, đường kính tán đến 10 m và cao trên 15 m. Không chỉ có vai trò sinh thái, tạo nhiều bóng mát, làm đẹp cho sân trường, những cây phượng, bang… đôi khi còn có thể đại diện cho giá trị văn hóa và lịch sử của một ngôi trường. Việc ưu tiên giữ gìn chăm sóc là điều nên làm.

Theo chị Nguyễn Nữ Phương Thảo – Chuyên viên thiết kế cảnh quan cao cấp, với những loại cây này, để lưu giữ lâu dài và an toàn – nhà trường cần có kế hoạch chăm sóc và kiểm tra bảo dưỡng đầy đủ, các khiếm khuyết bệnh cây và nguy cơ về phần cứng đã được xử lý đúng kỹ thuật.

Cây cũng cần được đơn vị chuyên môn tư vấn có thể tiếp tục duy trì. Trước mùa mưa bão, cần mé gọn tán và tỉa cành để giảm sự ảnh hưởng từ gió mưa, hoặc đốn bỏ - tương tự như cách làm của trường THPT Bùi Thị Xuân.

Với các cây có kích thước lớn, việc sử dụng các biện pháp chống đỡ nhân tạo không còn hiệu quả, trừ khi xây dựng chi tiết kết cấu chịu lực với móng, cọc bê tông cốt thép.

Chị Thảo cho rằng, với chi tiết kết cấu như vậy, đa phần chỉ có thể thực hiện với tính toán từ trước khi trồng để tránh tổn hại bộ rễ khi cây trưởng thành. Chung quy lại, việc bảo vệ an toàn cho mùa mưa bão không phải là việc đến lúc cần mới làm, mà phải có sự chuẩn bị từ trước với các theo dõi và xử lý kịp thời. Đó mới là hướng tiếp cận đúng đắn.

Nhấn mạnh về yếu tố an toàn, chị Thảo nhận định, việc cây cối, đặc biệt là cây lâu năm ngã đổ có thể bắt nguồn từ không gian quy hoạch ban đầu chưa tốt hoặc do công tác bảo dưỡng chưa hiệu quả bởi bất kỳ loài nào cũng có thể bị ngã đổ khi không đủ không gian bám rễ và không được bảo dưỡng, kiểm tra định kỳ để ghi nhận sớm nguy cơ.

Do đó, với các trường học ở đô thị - nơi không gian sống của cây xanh hạn chế hơn rất nhiều so với trong tự nhiên - khi cây lớn vượt khỏi khả năng chứa của sân trường thì việc giữ cây hay không cần được cân nhắc, đôi khi phải chấp nhận loại bỏ và trồng mới để tránh nguy cơ cây ngã đổ nguy hiểm.

Đọc thêm: Rà soát, kiểm tra toàn diện cây xanh trong trường học trên địa bàn TPHCM

Loại cây gì phù hợp trong các trường học ở đô thị?

Chị Nguyễn Nữ Phương Thảo cho rằng, để quyết định sân trường nên trồng loại cây gì, quy cách bao nhiêu, số lượng thế nào và mật độ ra sao đáp ứng yêu cầu về bóng mát và an toàn, thì phải trả lời được ở không gian đó có những điều kiện gì.

Ví dụ sân trường nằm trên nền đất tự nhiên ít sỏi đá và không có hệ thống hạ tầng kỹ thuật (điện, nước, nền móng công trình…) bên dưới thì có thể trồng các cây gỗ lớn, ngược lại, nếu dưới nền sân có hầm hay có bố trí mạng lưới hạ tầng nhiều, nông, thì không trồng được cây bóng mát nào.

Đó là mặt kỹ thuật, ngoài ra còn cần xét đến các yếu tố khác ảnh hưởng tới sự lựa chọn cây xanh như hình dạng tán, màu sắc hoa để đảm bảo phong cách thiết kế hay yêu cầu về mặt văn hóa, phong tục.

Chị Thảo lưu ý, có thể xem cây xanh trồng trong khuôn viên trường học là “cây xanh đô thị” và dựa vào hướng dẫn từ Thông tư 20 của Bộ Xây dựng và Nghị định 64 của Chính phủ để quy hoạch và quản lý cây xanh hơn. Dễ hiểu và trực quan hơn, có thể tham khảo Hướng dẫn lựa chọn và trồng cây xanh đường phố trên địa bàn TPHCM do Sở Xây dựng ban hành năm 2022.

Theo đó, cây bóng mát được chia thành ba nhóm: tiểu mộc, trung mộc và đại mộc; hay còn gọi là cây loại 1, 2 và 3 với chiều cao trưởng thành tương ứng là dưới 10m, từ 10 đến 15m và trên 15m. Mỗi nhóm cây trên lại có yêu cầu khác nhau về kích thước không gian trồng (cả trên và dưới mặt đất). Ban lãnh đạo các nhà trường khi đã khảo sát rõ điều kiện không gian tại khuôn viên trường, có thể lựa chọn các loài cây tương ứng phù hợp.

Hướng dẫn cũng ghi chú khá chi tiết cho các loài cây có thể sử dụng, trong đó có cả cây phượng vĩ (Delonix regia) và me tây (Samanea saman) là hai cái tên thường được nhắc đến trong thời gian qua.

Chị Thảo lưu ý thêm rằng, đối với yêu cầu về bóng mát, các trường nên lựa chọn các loài cây thường xanh, tránh các loài cây rụng trụi lá theo mùa ví dụ như kèn hồng (Tabebuia rosea), muồng hoàng yến (Cassia fistula) hay bằng lăng (Lagerstroemia spp.), để nhu cầu bóng mát luôn được đáp ứng cho học sinh.

Ngoài ra, nên trồng cây với quy cách nhỏ, đường kính thân từ 80 - 150 mm, cao từ 3 - 4 m với đường kính tán vừa phải khoảng từ 2 - 3 m sẽ an toàn hơn.

Vì khi đánh bầu đem trồng, bộ rễ của cây vẫn chưa quá lớn và có thể đánh được phần rễ cấu trúc nguyên vẹn đem đến nơi mới để phát triển tiếp, như vậy cây sẽ thích nghi được với điều kiện mới tốt hơn và rễ cấu trúc sẽ phát triển toàn vẹn hơn để thực hiện chức năng neo giữ cây của nó.