Làm gì khi các nước dựng hàng rào thương mại, gia tăng phòng vệ đối với Việt Nam?
Trong những năm gần đây, số lượng các vụ việc phòng vệ thương mại của nước ngoài đối với hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam đang gia tăng nhanh chóng để bảo vệ ngành sản xuất trong nước. Do đó, việc chủ động và vận dụng hiệu quả các biện pháp phòng vệ thương mại sẽ giúp doanh nghiệp trong nước thoát khỏi các vụ kiện và đảm bảo giữ thị phần, nâng cao năng lực cạnh tranh của ngành hàng trước sức ép hội nhập.
Cùng với sự phát triển của thương mại toàn cầu, các biện pháp phòng vệ thương mại cũng thường xuyên được các quốc gia trên thế giới sử dụng. Các nền kinh tế có xuất khẩu càng lớn càng dễ trở thành đối tượng của các biện pháp phòng vệ thương mại. Trong khi đó, quy mô xuất khẩu của Việt Nam tiếp tục được mở rộng nhờ thu hút các dự án FDI vào đầu tư sản xuất, và nguồn vốn đầu tư từ trong nước.
Theo đó, từ đầu năm đến nay, kim ngạch xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam ước tính đạt gần 268 tỷ đô la Mỹ, tăng gần 17% so với cùng kỳ năm trước. Tháng 10/2021, kim ngạch xuất khẩu ước đạt hơn 27 tỷ đô la Mỹ, tăng 1% so với tháng trước và tăng 0,3% so với cùng kỳ năm trước.
Cả nước có 31 mặt hàng đạt kim ngạch xuất khẩu trên 1 tỷ đô la Mỹ, chiếm hơn 92% tổng kim ngạch xuất khẩu, trong đó có 6 mặt hàng xuất khẩu trên 10 tỷ đô la Mỹ, chiếm 63%.
Với vị trí là trung tâm sản xuất, xuất khẩu lớn trong chuỗi cung ứng toàn cầu, và sự tăng trưởng của nhiều ngành hàng xuất khẩu tỷ đô la Mỹ, các quốc gia ngày càng để mắt tới các nhóm hàng xuất khẩu từ Việt Nam để dựng hàng rào thương mại, bảo vệ ngành sản xuất trong nước.
Theo bà Nguyễn Thị Thu Trang - Giám đốc Trung tâm WTO và Hội nhập, Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam, những năm gần đây, các vụ việc phòng vệ thương mại ngày càng gia tăng, nếu trước đây một năm chỉ một, hai vụ thì đến năm 2020, số vụ kiện hàng hóa xuất khẩu mà các doanh nghiệp Việt Nam phải đối mặt là 39 vụ.
“Theo thống kê của chúng tôi thì Hoa Kỳ chiếm tới 18% tổng số vụ việc mà hàng hóa xuất khẩu Việt Nam phải đối mặt. Hoa Kỳ cũng là chủ thể đi kiện nhiều trên thế giới. Với chúng ta thì Hoa Kỳ là thị trường xuất khẩu lớn. Lượng hàng nhập vào Hoa Kỳ càng nhiều, thì nguy cơ bị kiện về phòng vệ thương mại càng cao” - bà Nguyễn Thị Thu Trang cho hay.
Trong bối cảnh Việt Nam tham gia ngày càng sâu rộng vào các FTA, đặc biệt là các FTA thế hệ mới, các vụ việc phòng vệ thương mại gồm chống bán phá giá, chống trợ cấp, tự vệ đối với hàng xuất khẩu của Việt Nam sẽ ngày càng nhiều hơn với tính chất phức tạp gia tăng.
Ông Lương Hoàng Thái, Vụ trưởng Vụ Chính sách thương mại đa biên, Bộ Công Thương nhìn nhận: “Sau quá trình thực thi các FTA, thì những bước tiến của chúng ta rất mạnh, ví dụ như với thị trường Nhật Bản thì tình trạng đang nhập siêu thì chúng ta quay lại có thương mại cân bằng. Đối với Ấn Độ, trước đây chúng ta nhập siêu rất nhiều...Bây giờ người ta áp dụng rất nhiều các biện pháp phòng vệ thương mại, biện pháp kỹ thuật để cản hàng của Việt Nam vì khả năng cạnh tranh của chúng ta đã tăng cao”.
Theo ông Lê Triệu Dũng, Cục trưởng Cục Phòng vệ Thương mại, Bộ Công thương thông tin, đối với các doanh nghiệp Việt Nam, việc bị nước ngoài điều tra, áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại sẽ có những tác động tiêu cực. Nếu hàng hóa xuất khẩu của doanh nghiệp bị áp dụng thuế phòng vệ thương mại ở mức cao sẽ làm giảm lợi thế cạnh tranh, dẫn đến mất một phần hoặc toàn bộ thị trường xuất khẩu.
“Thông thường phòng vệ thương mại đối với chống bán phá giá và chống trợ cấp thì áp dụng trong vòng 5 năm, phù hợp với WTO, có thể rà soát hàng năm. Đối với tự vệ, vì các biện pháp không phải chống lại các hành vi cạnh tranh không bình đẳng, mà đây là chống lại nhập khẩu gia tăng đột biến thì biện pháp tự vệ có những điều kiện rất chặt chẽ, ví dụ áp dụng không quá 4 năm, mà nếu áp dụng từ 3 năm trở lên có thể bị các nước trả đũa, mà rà soát thì có hai hình thức: giữa kỳ và cuối kỳ… Đây là quy trình rà soát tương đối độc lập”, ông Dũng cho hay.
Thứ trưởng Bộ Công thương Trần Quốc Khánh khẳng định, phòng vệ thương mại là công cụ chính sách được Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) cho phép các nước thành viên sử dụng nhằm bảo vệ ngành sản xuất trong nước trước các hành vi cạnh tranh không lành mạnh của hàng hóa nhập khẩu như bán phá giá hay nhận trợ cấp từ chính phủ; hoặc trong trường hợp hàng hóa nhập khẩu tăng mạnh gây ảnh hưởng tới ngành sản xuất nội địa.
Để áp dụng một biện pháp phòng vệ thương mại, cơ quan quản lý nhà nước phải điều tra hồ sơ đề nghị của các ngành sản xuất trong nước. Sau đó, cơ quan phải chứng minh đơn vị nước ngoài: Có hành vi bán phá giá và nhập khẩu gia tăng đột biến; có thiệt hại của ngành sản xuất trong nước, thời gian đánh giá trong vòng 1 năm, khẩn cấp không được dưới 6 tháng.
Đến thời điểm này, Bộ Công thương đã điều tra 23 vụ việc phòng vệ thương mại, gồm 15 vụ việc chống bán phá giá, 1 vụ việc chống trợ cấp, 6 vụ việc tự vệ và 1 vụ việc chống lẩn tránh biện pháp tự vệ với các sản phẩm thép, kính nổi, dầu ăn, bột ngọt, phân bón, màng BOPP, nhôm, ván gỗ, sợi, đường… để bảo vệ ngành sản xuất trong nước. Theo ông, việc cung cấp thông tin giúp các doanh nghiệp hiểu được các nguyên tắc, quy trình điều tra... đã giúp hàng hóa Việt Nam thoát được các công cụ phòng vệ thương mại, giảm được tổn thất cho doanh nghiệp và cả ngành hàng.
Trong nhiều vụ việc, Việt Nam đã thành công như, các vụ việc Hoa Kỳ điều tra chống bán phá giá đối với các doanh nghiệp Việt Nam cũng có kết quả tích cực khi hầu hết các doanh nghiệp có tỷ trọng xuất khẩu lớn của Việt Nam đều không bị áp thuế chống bán phá giá đối với cá basa, tôm và gần đây nhất là mặt hàng lốp xe, giúp kim ngạch xuất khẩu các mặt hàng này được giữ vững và tăng trưởng.
Tại hội nghị, Phó Trưởng Ban Tuyên giáo Trung ương - Phan Xuân Thủy cho rằng, phòng vệ thương mại không còn là khái niệm mới nhưng nhiều doanh nghiệp nước ta vẫn thụ động nên phải chịu nhiều thiệt hại khi không cạnh tranh được với hàng nhập khẩu hoặc bị nước ngoài điều tra, áp thuế phòng vệ thương mại.
Gần đây, dù dịch Covid-19 gây ra suy thoái trầm trọng cho kinh tế toàn cầu nhưng các vụ việc điều tra phòng vệ thương mại đối với hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam lại có xu hướng gia tăng.
Vì vậy, ông Thuỷ cho rằng, việc tổ chức hội nghị này nhằm chủ động cung cấp thông tin về phòng vệ thương mại cho các cơ quan báo chí, nhất là các phóng viên theo dõi lĩnh vực kinh tế, để báo chí có cái nhìn sâu sắc, toàn cảnh về lĩnh vực phòng vệ thương mại trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam với các nước trên thế giới. Qua đó, góp phần làm cho doanh nghiệp Việt Nam hiểu rõ hơn vấn đề phòng vệ thương mại để bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của mình trên trường quốc tế.