Doanh nhân - cựu CEO kể chuyện áp dụng thiền định vào trong kinh doanh

Là một trong những người sáng lập Công ty Thiết kế nội thất TTT, một doanh nghiệp hàng đầu về thiết kế và thi công nội thất văn phòng, khách sạn và khu nghỉ dưỡng cao cấp tại Việt Nam và quốc tế; anh Lê Bá Thông còn là người sáng lập cộng đồng các nhà lãnh đạo tỉnh thức, một cộng đồng kết nối các nhà lãnh đạo quan tâm đến các phương pháp lãnh đạo hiệu quả và tạo được sự bình yên trong cuộc sống.

Xem toàn màn hình

Trong môi trường kinh doanh phức tạp và khốc liệt, việc giữ được cái đầu lạnh và duy trì tinh thần vững vàng là điều không hề đơn giản. Vì vậy anh Lê Bá Thông đã tìm đến thiền định để giúp đỡ các doanh nhân khác.

Trong buổi trò chuyện này, anh sẽ giải thích về lợi ích của thiền định và tỉnh thức trong việc xây dựng sự cân bằng giữa cuộc sống và sự nghiệp. 

HOST: Xin chào anh Lê Bá Thông, chủ đề đặc biệt ngày hôm nay đó là thiền và tỉnh thức cho doanh nhân. Vậy theo anh thì thiền là gì?

Anh Lê Bá Thông: Hiện nay, thiền là xu hướng phổ biến, có rất nhiều khóa học thiền được tổ chức liên quan đến cải thiện bản thân. Tuy nhiên, đối với tôi, điều quan trọng nhất của thiền là khả năng buông bỏ.

Sự buông bỏ này bao gồm việc từ bỏ cái tôi, bản ngã, cái riêng của mình và thay vào đó nhìn nhận thế giới xung quanh một cách rõ ràng và chính xác nhất. Chỉ khi loại bỏ sự can thiệp của bản thân, của cái tôi, mới có thể đạt được mục tiêu một cách chắc chắn. Thiền chỉ đơn giản là để buông bỏ.

HOST: Vậy, tại sao doanh nhân lại cần thiền thay vì tập trung vào việc tạo ra sản phẩm và giá trị nhiều hơn?

Anh Lê Bá Thông: Khi một người bắt đầu kinh doanh, họ thường bắt đầu với một kế hoạch kinh doanh cụ thể. Họ có chiến lược, quyết định sản phẩm hoặc dịch vụ mà họ sẽ cung cấp, lập kế hoạch về tài chính, xác định khách hàng mục tiêu và nắm vững về thị trường. Tuy nhiên, họ thường bỏ qua hai khía cạnh quan trọng khác.

Thứ nhất, đó là kế hoạch phá sản. Kế hoạch này là kế hoạch dự phòng cho trường hợp xấu nhất, khi kinh doanh không thành công. Nếu có một kế hoạch kinh doanh thịnh vượng, thì cũng cần phải có kế hoạch phá sản, để đảm bảo sự chuẩn bị trước. 

Khi một doanh nhân phải đối mặt với khả năng phá sản, họ cần phải xem xét cách họ đối phó với tình huống đó, liệu họ có thể chấp nhận được sự thất bại và con đường họ sẽ theo để đối phó với tình trạng đó hay không. 

Trong nhiều công ty quốc tế, quản lý rủi ro là một phần quan trọng để đảm bảo sự ổn định trong trường hợp khẩn cấp. Tuy nhiên, ở Việt Nam, việc này thường ít được chú ý và có thể là do sự ngại ngùng và sự tự tin quá mức của cá nhân, không thể đối mặt với khả năng thất bại.

Cái quan trọng còn lại là nhận thức về cái tôi và bản ngã của mình. Thường doanh nhân có thể tự tin đến mức họ cho rằng họ không thể gặp khó khăn hoặc thất bại. Họ có thể thiếu sự nhận thức về sự thay đổi liên tục trong cuộc sống và thị trường, rằng không có gì là vĩnh viễn tồn tại.

Điều này có thể khiến họ không thể dự đoán được sự thay đổi bất ngờ, chẳng hạn như tình hình đối mặt với đại dịch Covid-19.

Nhưng nếu họ không có một kế hoạch dự phòng và không hiểu rõ rằng cuộc sống và kinh doanh luôn biến đổi, họ có thể phải trải qua những bài học đắt giá từ vũ trụ và thực tế, như những gì chúng ta đã trải qua trong thời gian gần đây với đại dịch. 

Rõ ràng, việc không chuẩn bị trước và không có kế hoạch ứng phó có thể gây hậu quả nghiêm trọng trong những năm qua. Điều này là một lời nhắc nhở rằng kế hoạch kinh doanh cần phải dựa trên một sự hiểu biết sâu rộng về thế giới và tính không chắc chắn của nó.

HOST: Tôi đã nghe nhiều lần anh nói về khái niệm “vô thường” nhưng tôi muốn hiểu rõ hơn về nó. Vậy, "vô thường" có nghĩa là gì?

Anh Lê Bá Thông: Đó là một điều rất đặc biệt, và tôi muốn nói rằng dù tôi là một nhà khoa học, khi tôi quyết định nghiên cứu triết học Phật giáo, tôi đã quyết định theo học đại học Phật giáo. Trong khóa học này, có một khía cạnh quan trọng mà Đại học Phật giáo Việt Nam đặt ra là yêu cầu các sinh viên học những khái niệm Phật giáo từ nguyên văn, chính xác và chi tiết.

Thứ hai, tôi quyết định học bằng tiếng Anh. Do đó, thuật ngữ "vô thường" trong tiếng Anh thường được biểu diễn bằng các từ như "impermanent," "transitory," và "ephemeral." Nó chỉ đơn giản là chỉ sự biến đổi, sự thay đổi.

Trong cuộc sống hàng ngày, vô thường có nghĩa là mọi thứ luôn thay đổi và không có gì là ổn định. Không có điều gì chắc chắn ngoài sự thay đổi, và điều này là điều chắc chắn nhất.

HOST: Khi áp dụng thiền vào một doanh nghiệp, nó có liên quan đến việc áp dụng trong cuộc sống hàng ngày và cách chúng ta tiếp tục phát triển không?

Anh Lê Bá Thông: Hãy cùng đề cập lại hai vấn đề quan trọng tôi nói lúc nãy mà nhiều doanh nhân thường bỏ qua khi lập kế hoạch kinh doanh.

Thứ nhất là kế hoạch cho sự thay đổi và sự bồi thường. Trong doanh nghiệp, sự biến đổi liên tục là không thể tránh khỏi, và việc chuẩn bị cho những thay đổi này rất quan trọng. Đôi khi, các doanh nhân phải đối mặt với sự thất bại hoặc áp lực lớn. Thiếu kế hoạch cụ thể có thể khiến họ cảm thấy cô đơn hoặc hoảng sợ. Nhiều tổ chức tâm thần đã mở các chương trình hỗ trợ để giúp doanh nhân vượt qua những khó khăn này.

Thứ hai, một vấn đề quan trọng khác mà các doanh nhân thường bỏ qua là quản lý tiền bạc đúng cách. Đôi khi, khi kinh doanh phát triển thành công và tạo ra lợi nhuận, người ta có thể dễ dàng tiêu tiền một cách không kiểm soát. Một câu nói phổ biến là "Tiền nhiều mối lo" và đây là một sự thận trọng cần được áp dụng. Quản lý tài chính cẩn thận và lập kế hoạch tiêu dùng có thể giúp tránh được những tình huống không mong muốn.

Cuối cùng, câu chuyện đặt ra một câu hỏi cơ bản về tài chính và hạnh phúc. Nó cho thấy rằng không có tiền không đồng nghĩa với khổ đau và có tiền nhiều không đồng nghĩa với hạnh phúc. Nguyên nhân chính của sự khổ đau thường nằm ở tâm lý cá nhân, trong việc quá tập trung vào khái niệm "của tôi" và đặt mọi thứ dưới góc độ cá nhân.

Việc nhìn nhận mọi sự vật và tài chính một cách rộng hơn, và chấp nhận sự thay đổi, có thể giúp con người thoát khỏi sự khổ đau.

HOST: Bản ngã thường liên quan đến ý thức về bản thân, ý thức về việc sở hữu và kiểm soát. Vậy, khi nói về việc bỏ bản ngã, điều này có thể dẫn đến sự mâu thuẫn không, thưa anh?

Anh Lê Bá Thông: Việc phải sở hữu và kiếm lợi không phải là bản năng tự nhiên của con người. Một người đã thực hành một phương pháp đã chỉ ra rằng nếu ta không cần thiết phải sở hữu và không áp lực từ bản ngã, ta có thể sống mà không phải sợ chết, và thậm chí cảm thấy bình yên và hạnh phúc hơn.

Mục tiêu cuối cùng của con người là hạnh phúc, và người đó đã thể hiện một trạng thái tràn đầy hạnh phúc mà không cần phải sở hữu hay nắm giữ điều gì cả.

Tuy nhiên, điều này không dễ dàng và đòi hỏi sự nỗ lực và thực hành đều đặn. Quá trình này có thể khó khăn và đầy thách thức, nhưng nếu chúng ta có phương pháp và công cụ thích hợp, chúng ta có thể từ từ giảm bớt sự sở hữu và vẫn có thể sở hữu mọi thứ theo cách đúng đắn.

HOST: Với người thành công như anh nói về việc bỏ bản ngã có vẻ dễ dàng hơn. Nhưng với người ở giai đoạn khởi nghiệp, đang gặp nhiều khó khăn tìm kiếm sự cân bằng giữa sự nghiệp và sự bình yên. Anh nghĩ sao?

Anh Lê Bá Thông: Chúng ta hãy nói về một khái niệm mà thường bị hiểu sai: việc ngồi yên trong thiền. Khi nãy, chúng ta đã định nghĩa nó, nhưng chưa bàn về cách thực hiện. Điều này quan trọng vì không phải cách nào cũng phù hợp với mọi người, và một số người thì lại hiểu sai.

Vấn đề chính là bạn phải buông bỏ. Đó không chỉ đơn giản là ngồi yên mà còn là không suy nghĩ gì cả. Bạn phải nhận biết được sự thật, không chỉ trong thiền mà còn trong cuộc sống hàng ngày, trong việc học hỏi và thực hành.

Bạn có thể thực hành thiền bằng cách ngồi yên, đứng yên, hoặc thậm chí khi bạn đang làm việc hoặc nghe điện thoại, điều quan trọng là bạn đang cân bằng sự hiện diện của mình.

Bên ngoài, sự hiện diện trọn vẹn có nghĩa là bạn đang tập trung hoàn toàn vào người bạn đang nói chuyện, để bạn có một tương tác chân thành với họ. Mặt khác, trong thiền, sự tĩnh lặng không đồng nghĩa với việc bạn không có suy nghĩ hoặc hoàn toàn ngồi yên.

Triết học Phật giáo áp dụng khái niệm "thiền" chia thành hai loại: thiền thiện chí và thiền thiện khoáng.

Thiền thiện chí có nghĩa là dừng lại hoàn toàn, không có hoạt động tinh thần, và bạn không còn suy nghĩ về điều gì nữa. Trong khi đó, Thiền quán (thiền hiểu biết) cho phép bạn tập trung vào một vấn đề cụ thể và suy nghĩ về nó một cách đúng đắn. 

Nguyên tắc quan trọng ở đây là không đưa bản ngã của bạn vào trong suy nghĩ, và điều này giúp bạn tránh được sự đau khổ. Sự tĩnh lặng và buông bỏ bắt đầu từ tâm trí của bạn, và nếu bạn có thể thực hiện điều này, bạn sẽ đạt được sự vô thường. Điều quan trọng là không để bản ngã của bạn can thiệp vào quá trình này.

HOST: Trong bối cảnh này, việc sở hữu vẫn là yếu tố quan trọng của kinh doanh. Làm sao để thấy rõ là lợi ích và sự hòa hợp giữa việc "buông xuống" và việc sở hữu trong ngữ cảnh kinh doanh?

Anh Lê Bá Thông: Buông bỏ là khi tôi tập trung vào cái vòng động, và cố gắng loại bỏ sự bận rộn, để tập trung vào mục tiêu kinh doanh. Tuy nhiên, tôi thường gặp khó khăn và bị lạc hướng. Điều này phải được giải quyết.

Lý do tôi gặp khó khăn và bị dao động là vì tôi đưa bản thân và cái tôi của mình vào quá trình ra quyết định. Điều này không nên xảy ra. Quyết định nên dựa trên cái nhìn khách quan, không nên bị ảnh hưởng bởi cái tôi chủ quan.

Cái tôi chủ quan là sự đặt ra của chúng ta vào một vấn đề để tạo ra một quyết định. Buông bỏ nghĩa là loại bỏ cái tôi này, để quyết định được thực hiện một cách rõ ràng và tránh sự vô ích và mất tập trung.

HOST: Sau đó, khi bắt đầu làm việc, chúng ta cần buông bỏ những yếu tố phân tâm khác và tập trung chỉ vào mục tiêu hoặc công việc ưu tiên duy nhất, đúng không anh?

Anh Lê Bá Thông: Đúng rồi! Công thức để thiền là cần sự thận trọng. Bạn cần tập trung và quan sát cẩn thận. Khi bạn hỏi về việc thiền có ý nghĩa chậm lại, mọi thứ trở nên rất chậm, từng động tác đều diễn ra một cách chậm rãi, tương tự như cách các cầu thủ bóng đá di chuyển trên sân. Họ chạy bóng chậm rãi, mọi động tác đều được thực hiện một cách chậm rãi.

Khi bạn đã trở nên thành thạo và quen thuộc với thiền, bạn có thể thận trọng và quan sát trong từng động tác một cách cực kỳ nhanh chóng. Bạn đã phát triển thành một thói quen chuyên nghiệp.

Những người đã trở nên thành thạo trong việc thiền thường thấy mọi thứ rất bình thường, nhưng đồng thời cũng trải qua sự thống nhất, trong đó tất cả các yếu tố tồn tại hoà quyện với nhau, từ tinh thần tỉnh thức xa xăm.

HOST: Vậy làm sao chúng ta biết điều gì là đúng hay là hình thức phương pháp nào phù hợp với bản thân?

Anh Lê Bá Thông: Tôi đã đưa ra định nghĩa rõ ràng về thiền, nó là việc buông xuống và để nhận ra sự thật. Mọi môn phái thiền khác cũng theo cách này, giúp buông bỏ và hiểu biết sự thật căn bản. Điều quan trọng là mong chúng ta có thêm mong cầu thiền để đạt được tầng này, và sẽ có ánh sáng và năng lượng mạnh từ đó.

Các công ty phương Tây hiện nay như Microsoft và Google đã thấy giá trị của việc áp dụng thiền định trong môi trường làm việc của họ. Google đã phát triển một chương trình gọi là "Sứ mệnh thiền định" để thực hành thiền định cho nhân viên. Tôi cũng biết có một số công ty ở Việt Nam cũng đang triển khai mô hình tương tự. 

Trong doanh nghiệp, khi quản lý và quy trình trở nên quá chặt chẽ, sẽ xuất hiện nhiều mâu thuẫn khác nhau. Điều này có thể làm giảm sự sáng tạo và động lực của nhân viên. Đôi khi, quá trình quản lý chặt chẽ lại cản trở sự linh hoạt và tinh thần đoàn kết trong tổ chức. 

Để giải quyết xung đột và cải thiện tình hình, quan trọng nhất là sự hiểu biết và lòng thương. Lắng nghe và thấu hiểu người khác, nhìn vào tâm hồn của họ để tạo ra một sự kết nối. Điều này đòi hỏi sự tập trung và tâm hồn mở cửa để lắng nghe thấu đáo. 

Những người lãnh đạo cần học cách lắng nghe nhân viên và đặt câu hỏi để hiểu rõ hơn về tình hình. Điều này có thể giúp cải thiện giao tiếp, tạo ra môi trường làm việc tích cực và giải quyết xung đột hiệu quả hơn.

Thông thường nhân viên chỉ tập trung vào nhiệm vụ và công việc của họ mà không chú ý đến các bước trước đó. Họ thiếu cái nhìn tổng thể và không đặt tâm trí vào việc nhìn tổng thể nữa. Thay vào đó, họ tập trung vào công đoạn của mình. 

Tôi nghĩ việc áp dụng sở thích và thiền giúp họ học cách lắng nghe. Cả lãnh đạo và nhân viên đều học cách lắng nghe, nhìn vào nhau và hiểu nhau tốt hơn. Lắng nghe ở đây không phải là lắng nghe thông thường, mà là để hiểu, để cảm nhận, để xác định các vấn đề và tìm cách giải quyết chúng. Đúng vậy, đó là một cách lãnh đạo đầy tinh thần. 

HOST: Qua những chia sẻ cùng doanh nhân Lê Bá Thông, chúng ta đã hiểu được phần nào về khái niệm thiền và tỉnh thức cũng như vai trò của nó trong đời sống của mỗi con người, đặc biệt trong môi trường kinh doanh. Cảm ơn anh Nguyễn Bá Thông về những chia sẻ của mình.