Trong 12 con giáp, mèo là một trong những loài vật được con người nuôi dưỡng và gần gũi. Dễ hiểu vì sao hình tượng con mèo đi vào thơ ca, ca dao, tục ngữ, trở thành hình ảnh trong các tác phẩm nghệ thuật, văn học, âm nhạc…
Từ nhỏ, trẻ thơ Việt Nam đã biết đến bài đồng dao
"Con mèo mà trèo cây cau
Hỏi thăm chú chuột đi đâu vắng nhà
Chú chuột đi chợ đường xa
Mua mắm mua muối giỗ cha chú mèo"
Trong những bài học đầu đời của mỗi người đã biết đến bài hát "rửa mặt như mèo", "con mèo ra bờ sông", hay bài thơ "mèo con đi học", trẻ nhỏ hay gây gổ nhau thì thường bị so sánh "như chó với mèo".
Ca dao, tục ngữ mượn hình ảnh mèo để truyền đạt thông điệp giáo dục không phải là ít, có thể nói là những "sắm vai" rất sinh động từ ví von là thế lực thống trị, sự xui xẻo, kẻ lười biếng, thủ đoạn, ....
Trong tranh Đông hồ, tác phẩm "đám cưới chuột", "em bé ôm mèo" được lưu truyền đến ngày nay. Mèo thân quen trong đời sống con người nên bước vào đời sống văn hóa một cách tự nhiên, đa dạng như vậy.
Trong 12 con giáp có bảy con vật được thuần dưỡng thành vật nuôi trong nhà là trâu, mèo, ngựa, dê, gà, chó, heo. Con mèo tuy không phải là vật nuôi mang lợi ích kinh tế như con vật còn lại nhưng có nhiệm vụ riêng, là bắt chuột, phòng trừ chuột phá hại như cách bảo vệ thành quả lao động của con người. Ngày nay, ý nghĩa này đã thay đổi, người ta nuôi mèo để làm bầu bạn nhiều hơn là để bắt chuột.
Chu kỳ lịch pháp thể hiện con mèo được giao quản năm Mão, và tương ứng với tháng 2, còn trong ngày là từ 5 - 7 giờ sáng. Từ giờ Mão, bầu trời bắt đầu những ánh hồng tươi của buổi ban mai. Vào tháng 2 - tháng Mão, khí trời bắt đầu ấm, mưa bụi bay nhè nhẹ, cây cối nảy lộc đâm chồi. Vì thế, Mão trong ngũ hành được gắn với mùa xuân, thuộc hành Mộc, hàm ý dương khí bắt đầu thịnh, vạn vật sáng tươi.
Mèo là linh vật thứ 4 trong lịch Can Chi 12 con giáp ở Việt Nam. Mèo là loài vật ưa sạch sẽ, thích nằm những chỗ ấm áp, thích sưởi nắng. Mèo tính tình cẩn thận, gọn gàng, chuyển động linh hoạt. Loài mèo là biểu tượng cho lòng tốt, sự kiên trì, nhẫn nại, biết suy trước tính sau rồi mới bắt đầu làm một việc gì đó.
Nhưng hình ảnh con mèo cũng bị "gán" cho nhiều điều xui xẻo, khó khăn, tính xấu xa.... trong văn hóa dân gian như tin rằng nuôi mèo thì nghèo (Mèo đến nhà thì khó, chó đến nhà thì sang), cả những "vai" phản diện, kỳ bí. Theo thời gian, quan niệm này có nhiều thay đổi. Điển hình như việc người ta nuôi mèo nhiều hơn, xem chúng là thú cưng trong nhà, đem lại sự vui vẻ, ấm cúng, người buôn bán cũng thường chưng tượng mèo vẫy tay đón khách như biểu tượng may mắn, tài lộc đến.
Trong tâm thức người Việt bao đời nay, con mèo đã trở thành con vật cưng phổ biến và trở thành người bạn thân thiết với trẻ em và người lớn bởi vẻ tinh nghịch, nũng nịu rất đáng yêu.
Hình ảnh con mèo trong văn hóa Việt, trong tư duy người Việt rất đa dạng và độc đáo, với những cách thể hiện riêng biệt về khả năng ứng phó, linh hoạt với cuộc sống và nhất là tính kiên trì nhẫn nại, biết suy trước tính sau rồi mới bắt đầu làm một việc gì đó.... những điều mà không phải con vật nào cũng làm được.
Năm nay, đón xuân Quý Mão 2023, nhiều hoạt động văn hóa liên quan đến hình ảnh con mèo như triển lãm "Vẽ con mèo" đang diễn ra nhằm truyền tải thông điệp tích cực về linh vật năm mới qua góc nhìn, câu chuyện và sắc thái thú vị riêng của nhân vật “Mèo”. Hay như bộ sách viết về mèo dành cho thiếu nhi, người lớn, người chăm sóc mèo.
