Đông trùng hạ thảo có tác dụng gì với Đông y và Tây y?

Từ xưa đến nay, đông trùng hạ thảo luôn được xem là vị thuốc hảo hạng trong Đông Y cũng như y học hiện đại. Tuy nhiên có thể với nhiêu người trong chúng ta vẫn còn khá “mơ hồ” về loại dược liệu đặc biệt này. Đông trùng hạ thảo có đặc điểm như thế nào và tác dung của đông trùng hạ thảo với sức khỏe ra sao? Cùng tìm hiểu rõ hơn ngay sau đây nhé!

1. Đông trùng hạ thảo là gì?

Đông trùng hạ thảo hay còn gọi là trùng thảo, hạ thảo đông trùng, đông trùng thảo, là tên gọi có nguồn gốc từ Trung Hoa, thông qua việc quan sát thực tế một loài sinh vật vào mùa đông có hình dạng “con sâu” nhưng mùa hạ lại có hình dạng “thân thảo”.

Trên thực tế, bản chất của đông trùng hạ thảo vừa được coi như động vật, vừa như thực vật. Đây là dạng ký sinh của loài nấm có tên Cordyceps sinensis thuộc nhóm nấm Ascomycetes trên cơ thể của sâu non (một loại ấu trùng bướm).

Vào mùa đông, sâu non nằm ở dưới đất, nấm phát triển vào toàn thân sâu non và “hút” chất dinh dưỡng làm cho sâu non chết. Đến mùa hạ, nấm sinh cơ chất mọc chồi khỏi mặt đất nhưng gốc vẫn dính liền với đầu sâu, nên được gọi là đông trùng hạ thảo.

2. Các loại đông trùng hạ thảo

Theo các tài liệu nghiên cứu, trước đây chỉ có đất và khí hậu ở một số vùng của Tây Tạng mới có đông trùng hạ thảo tự nhiên “chuẩn” nhất. Ở một vài nơi khác của Trung quốc như Tứ Xuyên, Thanh Hi, Cam Tú, Vân Nam... cũng có nấm ký sinh trên sâu non nhưng không phải nấm Cordyceps Sinensis nên dược tính thường sẽ thấp hơn.

Dù vậy, ngày nay, nhờ sự phát triển của công nghệ sinh học, đông trùng hạ thảo đã được nuôi cấy trong ống nghiệm và sản xuất thành các loại đông trùng hạ thảo phổ biến như:

• Đông trùng hạ thảo tươi: đây là dạng đông trùng hạ thảo “nguyên bản” mới được thu hoạch trong vòng 1 tháng và phải bảo quản ở nhiệt độ - 50 độ C để tối đa lượng chất dinh dưỡng. Do đó, đông trùng hạ thảo tươi sẽ có giá thành cao nhất, từ khoảng 1 – 2 triệu đồng/100g.
• Đông trùng hạ thảo khô: sau khi thu hoạch đông trùng hạ thảo tươi, nhà sản xuất sẽ tiến hành sấy đối lưu hoặc sấy lạnh để làm bay hơi nước trước khi đem đóng gói.
• Đông trùng hạ thảo dạng bột: đông trùng hạ thảo dạng bột là lựa chọn thay thế khá lý tưởng cho đông trùng hạ thảo khô, dễ dàng hòa tan với nước để uống.
• Đông trùng hạ thảo dạng nước: chế phẩm đông trùng hạ thảo dạng nước chứa các tinh chất từ đông trùng hạ thảo, tiện lợi và rất dễ sử dụng.
• Viên nang đông trùng hạ thảo: viên nang đông trùng hạ thảo có thể được bào chế trực tiếp từ đông trùng hạ thảo tươi hoặc đông trùng hạ thảo khô, song dưới dạng viên nang (viên nhộng) thì dược liệu sẽ bảo quản và sử dụng trong thời gian dài hơn.

3. Đông trùng hạ thảo có tác dụng gì với y học hiện đại?

Mặc dù còn nhiều vấn đề cần được nghiên cứu sâu hơn, tuy nhiên đến nay các nhà khoa học cũng đã ghi nhận nhiều tác dụng dược lý tuyệt vời từ đông trùng hạ thảo, chẳng hạn như:

3.1 Cải thiện chức năng gan

Đông trùng hạ thảo thuộc nhóm dược liệu thường được chỉ định bổ sung cho người đang điều trị xơ gan hoặc viêm gan siêu vi B. Điều này là bởi hoạt chất cordycepin mà đông trùng hạ thảo mang lại sẽ thúc đẩy sản sinh thực bào, hỗ trợ hoạt động thải độc của lá gan diễn ra hiệu quả.

Xem thêm: Bệnh viêm gan B nguy hiểm như thế nào?

3.2 Tăng sức bền

Sử dụng đông trùng hạ thảo có thể giúp gia năng lượng cơ thể ở người cao tuổi mắc các bệnh mạn tính. Một thí nghiệm thực hiện vào năm 2014 cho thấy, những người từ 40 – 70 tuổi được cho sử dụng đông trùng hạ thảo trong 12 tuần có sự gia tăng sức bền thể lực so với nhóm người chỉ dùng giả dược.

3.3 Đông trùng hạ thảo có tác dụng bổ thận  

Đông trùng hạ thảo có tác dụng tư âm bổ thận và góp phần cải thiện chức năng sinh lý ở nam giới. Ngoài ra, các dưỡng chất từ dược liệu này khi vào cơ thể còn giúp phân hủy, trung hòa chất thải cũng như độc tố bên trong cơ thể, duy trì môi trường lành mạnh cho tế bào sinh sống.

Xem thêm: Những thực phẩm tốt cho sức khỏe sinh sản nam giới nên biết

3.4 Bảo vệ hệ hô hấp

Một trong những công dụng của đông trùng hạ thảo là giúp tăng cường chức năng hô hấp, giảm cơn ho và tình trạng viêm họng kéo dài.

3.5 Tăng cường sức đề kháng

Các nghiên cứu trên lâm sàng cho thấy, chất cordyceps polysaccharide trong đông trùng hạ thảo còn có khả năng tăng cường hấp thụ dưỡng chất của tế bào, giúp cải thiện hệ miễn dịch, từ đó hạn chế được sự xâm nhập của vi khuẩn.

Xem thêm: Tăng sức đề kháng theo Đông y giữa mùa dịch COVID-19 còn diễn biến phức tạp

3.6 Tốt cho hệ thần kinh

Đông trùng hạ thảo còn có công dụng nâng cao nồng độ huyết sắc tố, tăng cung cấp oxy, giữ đầu óc tỉnh táo, trấn an hệ thần kinh và cải thiện chất lượng giấc ngủ.

3.7 Giảm mệt mỏi

Một số axit amin trong đông trùng hạ thảo có chức năng điều tiết hệ trao đổi chất, giúp phục hồi sức lực, giảm mệt mỏi.

3.8 Tăng tuần hoàn máu

Chất diosmol được tìm thấy từ đông trùng hạ thảo là chất cực kỳ có lợi cho hệ tuần hoàn, vì giúp tăng tuần hoàn máu huyết, giãn nở mạch máu, chống tụ máu và ngăn ngừa chứng xơ cứng động mạch.

Xem thêm: Xơ vữa động mạch máu và những hệ lụy sức khỏe không thể xem nhẹ

3.9 Tốt cho gân cốt

Đông trùng hạ thảo được ghi nhận là dược liệu có thể làm giảm đau lưng, mỏi gối, mềm yếu gân cốt do thiếu khí huyết.

4. Trong Đông y, đông trùng hạ thảo có tác dụng gì?

Trong Đông y, đông trùng hạ thảo là một vị thuốc đã được ghi lại trong bộ Bản thảo cương mục lập di (năm 1765). Theo y thư, đông trùng hạ thảo có vị ngọt, tính ôn, vào 2 kinh Phế và Thận. Là vị thuốc có tác dụng tư âm bổ thận, trị chứng ho ra máu, tự ra mồ hôi, liệt dương, di tinh, sau khi ốm người mệt mỏi... Đông trùng hạ thảo cũng được xếp vào vị trí thứ 8 trong nhóm thuốc bổ dương gồm 28 vị.

Dưới đây là một số bài thuốc hay có sử dụng đông trùng hạ thảo:

• Thiếu máu, liệt dương, di tinh: Đông trùng hạ thảo 20g, tiềm với thịt nạc hay gà thì dùng.
• Lao phổi ho ra máu, viêm phế quản mạn, ho kéo dài, hen suyễn: Đông trùng hạ thảo 6g, tiên hạc thảo 15g, bách hợp 20g, đường phèn vừa đủ, sắc uống mỗi ngày.
• Lưng gối mỏi đau, di tinh, liệt dương, xuất tinh sớm, kinh nguyệt không đều, huyết trắng: Ba ba 1 con khoảng 1kg sơ chế (bổ làm tư), thêm đông trùng hạ thảo 10g, táo đỏ 20g và vật liệu gia vị vừa đủ, cho vào lò hấp cách thủy 2 giờ thì dùng.
• Người cao tuổi hay ớn lạnh, đau lưng mỏi gối: Đông trùng hạ thảo 10g, ngâm với 0,5 lít rượu trắng. Sau 1 tháng thì dùng.Mỗi lần dùng 10 - 15ml.
• Người bị lao phổi, viêm phế quản mạn: Đông trùng hạ thảo 15g, hoài sơn 50g, thịt gà ác 100g, nấu canh.
• Điều trị thiếu máu do rối loạn tái tạo máu: Đông trùng hạ thảo 6g, nhân sâm 6g, dâm dương hoắc 10g, đương quy 10g, câu kỷ tử 12g, nữ trinh tử 12g, kê huyết đằng 12g, bạch thược 15g, hoàng kỳ 30g, hà thủ ô 30g. Cho tất cả dược liệu vào nồi đất, thêm nước sắc 2 lần, lửa nhỏ sắc trong 1 giờ, lấy nước. Ngày dùng 2 lần, lúc bụng đói.
• Thận hư liệt dương, uể oải mất sức, lưng gối mỏi đau: Đông trùng hạ thảo 9g, đỗ trọng 15g, tôm 30g. Tất cả vật liệu cho vào nồi đất, thêm nước sắc, lấy nước. Ngày uống 2 lần vào buổi sáng và chiều.
• Tráng dương, bổ khí huyết, đen râu tóc, ra mồ hôi trộm, di tinh, liệt dương: Đông trùng hạ thảo 10g. Sắc trong nửa giờ, lấy nước uống. Ngày 1 thang chia thành 2 lần.

Xem thêm: Chuyên gia hướng dẫn thời gian và cách uống thuốc Đông y mang lại hiệu quả tối ưu

5. Phân biệt đông trùng hạ thảo thật giả

Tuy thuộc danh sách các dược liệu quý hiếm nhưng trên thực tế nguy cơ chọn mua nhầm đông trùng hạ thảo giả cũng rất cao. Vì vậy, để tránh “tiền mất tật mang” bạn hãy chú ý quan sát và phân biệt đông trùng hạ thảo thật giả dựa trên những đặc điểm sau:

6. Một số lưu ý an toàn khi dùng đông trùng hạ thảo

Dù các lợi ích sức khỏe mà đông trùng hạ thảo mang lại đều được đánh giá rất cao, song trong quá trình sử dụng, chúng ta vẫn cần chú ý thực hiện đúng các khuyến cáo an toàn này:

• Hạn chế cho trẻ nhỏ dưới 10 tuổi và phụ nữ mang thai sử dụng khi chưa có chỉ định từ bác sĩ chuyên khoa.
• Trường hợp đang sử dụng thuốc chống đông máu cần hạn chế sử dụng đông trùng hạ thảo vì có thể gây chảy máu nghiêm trọng.
• Đông trùng hạ thảo không phù hợp với đối tượng đang điều trị các bệnh tự miễn như viêm dạng thấp khớp, bệnh vẩy nến hay lupus ban đỏ.
• Nếu có tiền sử dị ứng các loại nấm hoặc dị ứng nhộng cần cẩn trọng theo dõi sức khỏe khi dùng đông trùng hạ thảo.

Xem thêm: Sốc phản vệ do dị ứng xử trí tại nhà bằng cách nào? 

7. Thành phần hóa học của đông trùng hạ thảo

Nhiều nghiên cứu ghi nhận, đông trùng hạ thảo chứa khoảng 25 – 32% protid (một số báo cáo tỷ lệ này có thể lên tới 42%).

Khi thủy phân, đông trùng hạ thảo chứa tới 14 – 19 axit amin khác nhau như: aspartic acid, glutamic acid, serine, histidine, glycine, threonine, arginine, tyrosine, alanine, triptophan, methionine, valine, phenylalanine, isoleucine, leucine, ornithine, lysine....

Ngoài ra, dược liệu này còn chứa 8.4% chất béo; 7 - 29% D-manitol. Các vitamin như: A, B1, B2, B12, C và các nguyên tố vi lượng như Na, K, Ca, Mg, Al, Mn, Cu, Zn, Bo, Fe, Tc... trong đó cao nhất là phosphoreum.

Bên cạnh đó, một số chất khác như uracil, adenine, adenine nucleoside, ergosterol, cholesteryl palmitate... cũng được tìm thấy trong đông trùng hạ thảo.

Đông trùng hạ thảo vốn chỉ là một vị thuốc, nếu muốn dùng hiệu quả cần phải phối hợp với các vị thuốc khác. Do đó, bạn hãy tìm hiểu thật kỹ các thông tin trước khi sử dụng, đồng thời phải tham ý kiến bác sĩ và thầy thuốc về liều lượng phù hợp, phòng ngừa tối đa các rủi ro sức khỏe.