Tin tứcVài năm trở lại đây, kinh tế tuần hoàn được Chính phủ, các bộ, ngành, địa phương quan tâm và bước đầu đã có những chính sách, qui định mới nhằm thúc đẩy sự phát triển mạnh mẽ hơn nữa kinh tế tuần hoàn. Vì đây chính là cơ hội lớn để phát triển bền vững, không chỉ đạt mục tiêu kinh tế - xã hội, mà còn để ứng phó với biến đổi khí hậu.
Hiện nay, hàng hóa xuất khẩu vào các nước trên thế giới ngày càng đòi hỏi cao về chất lượng, mẫu mã và hàng loạt quy định khác đi kèm về bảo vệ môi trường. Không chỉ hiện tại mà trong tương lai, doanh nghiệp, ngành hàng đi trước trong ứng dụng công nghệ tham gia vào kinh tế tuần hoàn sẽ tăng khả năng cạnh tranh với hàng hóa cùng loại đến từ các quốc gia, vùng lãnh thổ khác.
Để có được góc nhìn rõ hơn về mục tiêu đẩy mạnh phát triển kinh tế tuần hoàn và những chính sách, qui định hỗ trợ cho doanh nghiệp tham gia, phóng viên Anh Thư đã có cuộc trao đổi với PGS.TS Nguyễn Hồng Quân, Viện trưởng Viện Nghiên cứu phát triển kinh tế tuần hoàn (ICED), Đại học Quốc gia Tp. Hồ Chí Minh.
VOH:Thưa ông, kinh tế tuần hoàn được quy định cụ thể lần đầu tiên trong một bộ luật tại Việt Nam – Luật bảo vệ Môi trường năm 2020. Vậy ông nhìn nhận như thế nào về việc thực hiện mô hình kinh tế tuần hoàn trong thời gian qua?
PGS.TS Nguyễn Hồng Quân: Kinh tế tuần hoàn được nhắc tới thông qua Luật Bảo vệ môi trường 2020 và có hiệu lực 2022. Nhưng trước đó một số văn bản khác, chính sách khác của nhà nước cũng đã đề cập về kinh tế tuần hoàn như là chương trình quốc gia về sản xuất bền vững, hoặc Nghị quyết 55 của Bộ Chính trị về năng lượng tái tạo. Vì vậy, Luật bảo vệ môi trường có thêm một số nội dung, quy định bổ sung thêm một số khía cạnh của kinh tế tuần hoàn.
Trong thời gian qua, phát triển kinh tế tuần hoàn cũng đã và đang diễn ra ở nhiều cấp độ, các loại hình khác nhau. Một số mô hình truyền thống trước đây cũng có nhưng vẫn chưa mạnh như: vườn ao chuồng và một số nông hộ nhỏ. Còn các doanh nghiệp đa dạng, có vốn đầu tư nước ngoài FDI cũng đã thực hành kinh tế tuần hoàn khá là mạnh mẽ, gắn với các chiến lược phát triển của họ, nổi bật như Nestlé và một số doanh nghiệp lớn của Việt Nam như Vinamilk.
Các doanh nghiệp về nông nghiệp như Cityfood hay doanh nghiệp kết hợp chăn nuôi với trồng trọt Hoa Lâm, một số doanh nghiệp nhỏ hơn đi phân khúc khác như là thực phẩm sạch kết hợp tuần hoàn, sản phẩm sạch hữu cơ có giá trị gia tăng cao hơn. Đó là ở góc độ doanh nghiệp.
Ở góc độ địa phương, một số địa phương cũng bắt đầu đưa kinh tế tuần hoàn vào chiến lược phát triển kinh tế xã hội. Ở huyện, xã có huyện Côn Đảo cũng vừa có đề án kinh tế tuần hoàn. Cấp tỉnh, thành như Đà Nẵng, Huế, thành phố Hồ Chí Minh cũng đã đưa kinh tế tuần hoàn vào phát triển kinh tế xã hội, áp dụng cho nhiều ngành và lĩnh vực khác nhau, lồng ghép kinh tế tuần hoàn với trung hòa carbon, tăng trưởng xanh.
Cấp quốc gia cũng đã có một loạt chương trình, đề án khác nhau, Bộ Tài nguyên Môi trường đang xây dựng kế hoạch hành động quốc gia về kinh tế từ nông nghiệp và phát triển nông thôn.
Đây là bức tranh kinh tế tuần hoàn đang được sự quan tâm và triển khai ở các cấp độ khác nhau. Tất nhiên nó mới đang bước đầu thực hiện nên kết quả cũng mới chỉ tương đối. Tôi nghĩ rằng nó là một bức tranh rất sáng, một sự thống nhất từ Trung ương đến địa phương.
Đặc biệt đang có sự tham gia rất mạnh mẽ của các doanh nghiệp và quy định mạnh mẽ đó là trách nhiệm của nhà sản xuất liên quan tới thu hồi bao bì, phế thải... Nhất là cam kết quốc tế về trung hòa carbon, rào cản quốc tế về xuất khẩu, góp phần đẩy mạnh nhu cầu chuyển đổi xanh, phát triển các mô hình kinh tế tuần hoàn.
VOH: Việc thay đổi nhận thức và hành động của các tổ chức, doanh nghiệp và người dân về mô hình và giá trị, lợi ích của kinh tế tuần hoàn hiện nay thề nào, thưa ông?
PGS.TS Nguyễn Hồng Quân: Nhận thức về kinh tế tuần hoàn và kinh tế xanh cũng còn khá hạn chế. Doanh nghiệp và người dân đang khá là mơ hồ nên đó là một thách thức không nhỏ. Vì kinh tế tuần hoàn là những mô hình kinh doanh sản xuất nên nếu thật sự quan tâm thì phải đưa vào các chiến lược, kế hoạch, hành động rất rõ ràng.
Nguồn lực được tính cả về con người, về tài chính nên không thể thay đổi. Những nhận thức này cũng là một rào cản, còn người dân thực sự vẫn chưa hình dung kinh tế tuần hoàn gắn với mình như thế nào, làm sao tạo ra giá trị từ các sản phẩm phế liệu, rác thải…dùng sản phẩm từ nilon quá nhiều cũng tạo ra lượng rác khổng lồ. Vì vậy cần làm gì để doanh nghiệp, người dân có ý thức về môi trường.
Kinh tế tuần hoàn đối với cơ quan, nhà nước vẫn là một lĩnh vực khá là mới mẻ. Một số định hướng, chính sách chưa được cụ thể nên cũng khó khăn cho các cơ quan thực thi ở cấp địa phương. Ở cấp huyện, cấp xã thì nghị quyết, hành động chưa cụ thể, nên địa phương chưa biết phải làm gì để đạt được những giá trị kinh tế tuần hoàn. Vì vậy chúng ta phải nỗ lực vượt qua trong thời gian tới.
VOH: Thưa ông, Mô hình hệ sinh thái Doanh nghiệp - Chính phủ - Đại học nhằm nghiên cứu sâu rộng các ngành nghề, lĩnh vực, địa phương và doanh nghiệp, tạo ra các giải pháp kỹ thuật, các mô hình KTTH ưu việt hiện nay ra sao.
PGS.TS Nguyễn Hồng Quân: Việc phối hợp giữa Nhà nước - trường Đại học- doanh nghiệp sẽ giúp cho chúng ta áp dụng kiến thức về khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, góp phần vào các giải pháp. Những sáng kiến nghiên cứu trong trường Đại học có thể giúp cho doanh nghiệp triển khai và cải tiến các mô hình sản xuất. Gắn với Nhà nước sẽ giúp cho Nhà nước có những cơ sở khoa học để đưa ra các chính sách tốt hơn và giải pháp mang tính khả thi hơn, đem lại giá trị nhiều hơn, giảm thiểu tối đa tác động tiêu cực.
VOH: Nguồn nhân lực chất lượng cao và việc trao đổi, học hỏi, tích lũy kinh nghiệm chuyển dịch KTTH trên thế giới được vận dụng cụ thể vào hoàn cảnh thực tiễn Việt Nam hiện nay thế nào, thưa ông?
PGS.TS Nguyễn Hồng Quân: Có thể phân ra các nhóm nguồn lực khác nhau. Ví dụ các nguồn lực liên quan đến khoa học công nghệ, tài chính, nguồn lực xã hội, nguồn lực liên quan đến thể chế…
Trong quá trình nghiên cứu, chúng tôi thấy rằng cần tập trung giải quyết các nguồn lực liên quan đến thể chế, cơ chế, chính sách, quy định, quy phạm pháp luật,..Nếu được thực hiện tốt sẽ giúp cho việc triển khai mô hình về kinh tế tuần hoàn hiệu quả. Bên cạnh đó, chúng ta vẫn phải tập trung đầu tư thêm nguồn lực về khoa học công nghệ để giúp cho các giá trị về kinh tế tuần hoàn mang lại giá trị gia tăng cao hơn.
VOH: Nhiều ý kiến cho rằng Nhà nước phải cùng tham gia mạnh mẽ vào kinh tế tuần hoàn, vì doanh nghiệp không thể đủ nguồn lực, đặc biệt đối với tình hình của Việt Nam? Ý kiến ông thế nào?
PGS.TS Nguyễn Hồng Quân: Kinh tế tuần hoàn sẽ giúp tạo ra nhiều giá trị kinh tế. Nhưng đồng thời nó cũng sẽ góp phần tạo ra những giá trị khác về mặt xã hội, môi trường... đòi hỏi phải có sự tham gia của nhà nước, nhà nước cần quan tâm nhiều hơn nữa vì chúng ta đang trong giai đoạn bước đầu.
Nên việc thúc đẩy Nhà nước trong việc xây dựng các chính sách, văn bản để hỗ trợ cho các bên cùng tham gia, góp phần đẩy mạnh thị trường từ các sản phẩm tái chế là cần thiết. Vì vậy, chắc chắn Nhà nước phải đóng vai trò rất quan trọng trong việc phát triển các mô hình, giải pháp về kinh tế tuần hoàn. Phải được hỗ trợ nâng cao nhận thức, chủ động xây dựng các cái giải pháp, chiến lược, kế hoạch cụ thể để có thể triển khai thực hiện. Các doanh nghiệp chưa đủ điều kiện thì sẽ được một số chương trình hợp tác của Liên hiệp quốc, các tổ chức quốc tế hỗ trợ nhằm nâng cao năng lực, kiến thức.
VOH: Thưa ông Viện Nghiên cứu Phát triển kinh tế tuần hoàn (ICED) của chúng ta sẽ đóng góp như thế nào trong phát triển KTTH tại Việt Nam?
PGS.TS Nguyễn Hồng Quân: Viện nghiên cứu Phát triển kinh tế tuần hoàn là một đơn vị mới thành lập được gần bốn năm. Chúng tôi vẫn đang tiếp tục tích cực, nỗ lực đóng góp phát triển kinh tế tuần hoàn ở Việt Nam.
Với cấp Trung ương, các bộ, ngành chúng tôi cũng đóng góp trong quá trình xây dựng văn bản về chính sách của các bộ, ngành Trung ương, đặc biệt là từ phía Bộ Tài nguyên Môi trường, Bộ Công Thương, Bộ Nông nghiệp…
Ở góc độ địa phương, chúng tôi cũng đã tích cực phối hợp với Thành phố Hồ Chí Minh, Vũng Tàu, Bến Tre, Bình Dương… nghiên cứu và đưa ra các mô hình, giải pháp về kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn cho địa phương.
Với góc độ doanh nghiệp, chúng tôi tham gia vào các chương trình tư vấn, hỗ trợ cho doanh nghiệp trong việc triển khai xây dựng chiến lược, giải pháp, mô hình kinh doanh gắn với kinh tế tuần hoàn và ngoài ra chúng tôi cố gắng kết nối với các nhà khoa học, các tổ chức trên thế giới về kinh tế tuần hoàn để chúng ta có thể học tập, mời họ chia sẻ và hợp tác với Việt Nam trong việc trao đổi kiến thức, trao đổi thông tin, giải pháp về kinh tế tuần hoàn để góp phần đưa việc phát triển kinh tế tuần hoàn ở Việt Nam ra Thế giới.
Về mặt khoa học, viện cũng nghiên cứu công bố trên các tạp chí khoa học trong nước và thế giới để cho chúng ta có những kiến thức sâu sắc hơn về Kinh tế tuần hoàn. Chúng ta cũng phổ biến chính thức ở nhiều cấp độ, từ các chương trình, tạp chí, hội nghị, hội thảo, các cái sự kiện để giúp chia sẻ kiến thức thông tin tới cộng đồng doanh nghiệp một cách rộng rãi, đa dạng.
Xin chân thành cảm ơn ông!