Vi chất dinh dưỡng là gì? Giải pháp phòng ngừa thiếu vi chất dinh dưỡng

1. Vi chất dinh dưỡng là gì?

Vi chất dinh dưỡng là những chất dinh dưỡng mà cơ thể chỉ cần một lượng rất nhỏ mỗi ngày, nhưng nếu thiếu sẽ gây ra những hậu quả nghiêm trọng đối với sức khỏe.

Các vi chất dinh dưỡng tham gia vào việc xây dựng nên các tế bào, các mô và các hoạt động hô hấp, chuyển hóa, bài tiết của tế bào. Góp phần vào quá trình xây dựng hệ thống miễn dịch của cơ thể, tham gia nhiều cơ chế hoạt động của các cơ quan trong cơ thể, giúp duy trì sự cân bằng của hệ thống nội môi, giúp phục hồi các tế bào, các mô tổn thương.

Vi chất dinh dưỡng là gì? (Nguồn: Internet)

Ngoài ra, vi chất dinh dưỡng cũng là thành phần chủ yếu để tạo ra các hormone, các dịch tiêu hóa...

2. Có bao nhiêu vi chất dinh dưỡng?

Hiện có khoảng 90 các vi chất dinh dưỡng khác nhau cần thiết cho cơ thể, bao gồm các vitamin tan trong nước như vitamin nhóm B, C. Các vitamin tan trong chất béo như vitamin A, D, E, K và các khoáng chất như sắt, kẽm, đồng, mangan, magie, i-ốt... Trong đó, một số loại vi chất dinh dưỡng đóng vai trò vô cùng quan trọng trong cơ thể như:

• Sắt: Đây là chất quan trọng tham gia vào quá trình tạo máu và một phần cấu trúc của bộ não. Khi cơ thể thiếu sắt sẽ dễ dẫn đến tình trạng thiếu máu do thiếu sắt, từ đó là giảm phát triển thể chất, trí tuệ, giảm sức đề kháng của cơ thể đối với nhiễm trùng và giảm khả năng hoạt động thể lực.
• Kẽm: Là thành phần của hơn 300 enzym tham gia các hoạt động của cơ thể như: tăng hấp thu, tăng tổng hợp chất đạm, tăng cảm giác ngon miệng, tăng cường hệ thống miễn dịch, giúp trẻ tăng trưởng chiều cao. Thiếu kẽm khiến cơ thể dễ bị nhiễm trùng, trẻ nhỏ thường bị biếng ăn.
• I-ốt: Là chất cần thiết để tuyến giáp tổng hợp hormone giáp, giúp cho sự tăng trưởng của cơ thể, sự hình thành và phát triển của não. Trẻ thiếu i-ốt từ trong bài thai sẽ dễ bị tổn thương não nặng nề như đần độn và dễ mắc phải các khuyết tật thần kinh khác. Trẻ thiếu i-ốt ở giai đoạn não phát triển nhanh (dưới 2 tuổi) cũng gây hậu quả nặng nề. Trẻ ở độ tuổi đi học thiếu i-ốt sẽ làm giảm chỉ số thông minh, thành tích học tập giảm.
• Vitamin A: Cần cho sự tăng trưởng, giúp sáng mắt, tăng cường hệ thống miễn dịch, giúp phòng ngừa các bệnh nhiễm trùng. Thiếu vitamin A sẽ gây ra quáng gà, khô mắt, loét giác mạc gây mù lòa, chậm tăng trưởng, dễ bị các bệnh nhiễm trùng như: viêm hô hấp, tiêu chảy, nhiễm trùng da.
• Vitamin C: Chất có tác dụng giúp cơ thể chống oxy hóa và cũng tham gia vào nhiều hoạt động sống quan trọng của cơ thể như quá trình hình thành collagen, kích thích ruột non hấp thu sắt. Thiếu vitamin C sẽ dẫn đến hiện tượng sưng nướu răng, dễ chảy máu, dễ mắc bệnh.
• Vitamin D và canxi: Đây là 2 chất có vai trò quan trọng trong quá trình hình thành, phát triển xương và răng. Trẻ em thiếu vitamin D và canxi sẽ khiến trẻ chậm mọc răng, ngủ không ngon, hay vặn mình, trẻ hay ra nhiều mồ hôi trộm...
• Vitamin nhóm B: Các vitamin nhóm B có vai trò trong việc chuyển hóa năng lượng, tạo máu và hỗ trợ thần kinh khỏe mạnh. Cơ thể thiếu vitamin B sẽ dẫn đến phù, da tay chân dễ bị nóng và viêm, rối loạn tiêu hóa, chán ăn, tinh thần mệt mỏi...

3. Vi chất dinh dưỡng đối với phụ nữ mang thai và trẻ em

3.1 Vi chất dinh dưỡng cho bà bầu

Chúng ta đều biết, chế độ dinh dưỡng dành cho bà bầu trong suốt quá trình mang thai rất quan trọng bởi nó là cơ sở cho sự phát triển của thai nhi. Tuy nhu cầu của cơ thể đối với mỗi loại vi chất dinh dưỡng là khác nhau và chỉ cần một lượng nhỏ mỗi ngày nhưng lại vô cùng quan trọng, nếu thiếu hụt các loại vi chất này trong thai kỳ sẽ gây ảnh hưởng lớn đến mẹ và thai nhi.

Bà bầu thiếu hụt các loại vi chất dinh dưỡng trong thai kỳ sẽ gây ảnh hưởng lớn đến mẹ và thai nhi (Nguồn: Internet)

Theo bác sĩ chuyên khoa II Đỗ Thị Ngọc Diệp – Giám đốc Trung tâm Dinh dưỡng TPHCM, có 3 loại vitamin và khoáng chất cần thiết phải bổ sung trong quá trình mang thai đó là axit folic, sắt và i-ốt.

• Axit folic: Đây là vitamin cần thiết cho sự phát triển của bào thai. Ngoài vai trò là chất tạo máu, axit folic còn giúp quá trình phân chia tế bào xảy ra bình thường. Mỗi ngày, phụ nữ mang thai cần bổ sung axit folic với hàm lượng từ 400 – 600mcg mỗi ngày.
• Sắt: Thông thường, lượng sắt cần cho cơ thể thai phụ khoảng 30 – 60mg một ngày, gấp đôi lượng sắt lúc bình thường. Thiếu sắt sẽ làm tăng nguy cơ sinh non, băng huyết, nhiễm trùng phụ sản ở phụ nữ mang thai.
• I-ốt: Phụ nữ mang thai nếu không được cung cấp đủ i-ốt sẽ làm giảm phát triển trí tuệ của trẻ, làm tăng nguy cơ tai biến sản khoa. Bên cạnh đó, em bé sinh ra có nguy cơ bị suy tuyến giáp bẩm sinh.

Ngoài ba chất trên thì canxi và kẽm cũng là những vi chất dinh dưỡng cần thiết cho phụ nữ trong giai quá trình mang thai.

3.2 Vi chất dinh dưỡng cho trẻ em

Với trẻ em, vi chất dinh dưỡng đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển và tăng trưởng của trẻ. Trong các vi chất dinh dưỡng thì vitamin A, D, sắt, canxi,  i-ốt, kẽm là những vitamin và khoáng chất mà trẻ rất dễ bị thiếu hụt. Khi trẻ nếu bị thiếu những vi chất này sẽ làm sức đề kháng suy yếu khiến trẻ dễ mắc phải các bệnh lý và chậm phát triển. Cụ thể:

• Trẻ thiếu sắt sẽ dễ dẫn đến thiếu máu.
• Trẻ còi xương thường do thiếu canxi và vitamin D.
• Trẻ bị bướu cổ do thiếu i-ốt.
• Trẻ suy dinh dưỡng, thấp còi thường do thiếu kẽm.
• Trẻ thiếu vitamin A sẽ dễ mắc phải các bệnh về mắt, chẳng hạn như khô mắt.

4. Giải pháp nào để phòng chống thiếu vi chất dinh dưỡng?

Vi chất dinh dưỡng là những chất rất cần thiết cho sự sống còn của cơ thể, nhưng nhu cầu thì chỉ cần một lượng rất nhỏ, có thể tính chỉ bằng mcg đến mg, song khi thiếu lại gây nên nhưng hậu quả nghiêm trọng. Vì vậy, việc phòng chống thiếu vi chất dinh dưỡng là việc rất cần thiết cho mọi người, đặc biệt là ở trẻ em.

Có thể phòng chống thiếu vi chất dinh dưỡng bằng cách nào? (Nguồn: Internet)

Hiện có 3 giải pháp chính giúp phòng chống thiếu vi chất dinh dưỡng, đó là:

4.1 Vi chất dinh dưỡng được bổ sung trực tiếp từ nguồn tổng hợp

Đây được coi là giải pháp ngắn hạn, khi tình trạng thiếu vi chất dinh dưỡng ở mức trầm trọng. Các vi chất dinh dưỡng được tổng hợp thành các chế phẩm để sử dụng bổ sung trực tiếp như: viên nang vitamin A liều cao để phòng chống thiếu vitamin A, điều trị khô mắt; viên sắt phòng chống thiếu máu dinh dưỡng, dầu i-ốt để điều trị thiếu i-ốt, bướu cổ...

4.2 Vi chất dinh dưỡng từ các loại thực phẩm được tăng cường thêm vi chất

Đây là giải pháp trung hạn dành cho những người thiếu vi chất dinh dưỡng mức độ trung bình. Tăng cường vi chất dinh dưỡng cho các thực phẩm thiết yếu là biện pháp đơn giản, có hiệu quả và có tính bền vững để bổ sung vi chất dinh dưỡng trong bữa ăn hàng ngày.

Nếu tình trạng thiếu hụt dinh dưỡng là phổ biến trong cộng đồng, việc bổ sung các vi chất dinh dưỡng cần thiết sẽ được thực hiện bằng cách tăng cường những vi chất này vào các thực phẩm thiết yếu. Ở Việt Nam hiện nay đã có nhiều loại thực phẩm được tăng cường vi chất dinh dưỡng sẵn có trên thị trường như: muối hoặc bột canh trộn i-ốt, nước mắm tăng cường sắt, bánh quy bổ sung sắt - kẽm...

4.3 Vi chất dinh dưỡng từ nguồn thực phẩm tự nhiên

Biện pháp lâu dài và cơ bản nhất trong việc phòng chống thiếu vi chất dinh dưỡng chính là thông qua nguồn thực phẩm để bổ sung vitamin và các khoáng chất trong từng bữa ăn. Vi chất dinh dưỡng sẽ được lấy từ khẩu phần ăn đa dạng, có rất nhiều loại thực phẩm giàu vi chất dinh dưỡng, căn cứ vào nguồn gốc thực phẩm, người ta chia thành 2 loại:

Vi chất dinh dưỡng có nguồn gốc thực vật

• Beta-caroten (tiền chất của vitamin A) có nhiều trong rau, quả có màu vàng, đỏ (cà rốt, cà chua, bí đỏ,...) và các loại ra có màu xanh sẫm (rau muống, rau ngót, cải bó xôi...).
• Sắt có thể được tìm thấy trong các loại ngũ cốc ăn liền, bí ngô, các loại rau màu xanh đậm, đậu lăng, đậu nành, nho khô...
• Vitamin C có nhiều trong bưởi, táo lê... đậu nành, các loại hạt (hạnh nhân, hạt điều, lạc...)
• Kẽm thực vật thường có trong hạt đậu xanh nảy mầm.
• I-ốt có nhiều trong tảo bẹ, tảo tía, rau chân vịt, cải thảo, khoai tây...

Vi chất dinh dưỡng có nguồn gốc động vật

• Vitamin A có nhiều trong các loại gan động vật, lòng đỏ trứng, thịt...
• Sắt có nhiều trong các loại thịt đỏ, tim, gan, thịt gia cầm, cá, nghêu, hàu, lòng đỏ trứng....
• Kẽm thường thấy trong tôm đồng, lươn, hàu, sò, gan lợn, sữa, thịt bò, lòng đỏ trứng, cá…
• I-ốt có trong các loại thực phẩm như: cá biển, cua biển, trứng gà, bầu dục... Ngoài ra trong muối biển tự nhiên, muối ăn và cả nước mắm cũng đều có chứa i-ốt.

Lưu ý: Phụ nữ nên cho con bú ngay sau sinh để trẻ bú được sữa non vì trong sữa non, hàm lượng vitamin A cao, giúp trẻ khỏe, tăng sức đề kháng và chống được bệnh. Trẻ nhỏ cần được bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu vì sữa mẹ là nguồn thực phẩm tự nhiên có đủ vi chất dinh dưỡng, đáp ứng được nhu cầu của trẻ.