Trần Anh Hùng có thể là cái tên còn khá xa lạ với khán giả quê hương, nhưng anh lại là một trong những đạo diễn hiếm hoi của Việt Nam tạo được vị thế đáng nể trong làng điện ảnh thế giới. Tại LHP Cannes 2023, với Muôn Vị Nhân Gian, Trần Anh Hùng đã trở thành đạo diễn người Pháp gốc Việt đầu tiên chiến thắng hạng mục Đạo diễn xuất sắc nhất, vượt qua những tên tuổi nổi tiếng như Wes Anderson, Hiokazu Kore-eda, Todd Haynes…
Để vươn tới chiến thắng vinh quang này, Trần Anh Hùng đã có cho mình nhiều thành tựu nổi bật trước đó. Trước thềm công chiếu Muôn Vị Nhân Gian tại Việt Nam vào ngày 22/3, hãy cùng tìm hiểu lai lịch, sự nghiệp và cuộc sống của vị đạo diễn tài năng đã tạo nên nhiều tuyệt tác này nhé!
Trần Anh Hùng là ai?
- Tên thật: Trần Anh Hùng
- Ngày sinh: 23/12/1962
- Cung hoàng đạo: Ma Kết
- Nơi sinh: Mỹ Tho (một số nguồn ghi là Đà Nẵng), Việt Nam
- Quốc tịch: Pháp
- Dân tộc: Kinh
- Học vấn: Trường đại học École nationale supérieure Louis-Lumière
- Nghề nghiệp: Đạo diễn
- Năm hoạt động: 1987 - nay
- Tình trạng hôn nhân: Kết hôn
- Vợ: Trần Nữ Yên Khê
- Con cái: Cao Phi (con trai) và Lãng Khê (con gái)
- Tác phẩm nổi bật: Mùi Đu Đủ Xanh, Xích Lô, Mùa Hè Chiếu Thẳng Đứng, Và Anh Đến Trong Cơn Mưa, Rừng Na Uy, Vĩnh Cửu, Muôn Vị Nhân Gian
Trần Anh Hùng là một đạo diễn người Pháp gốc Việt. Gắn bó với nghề làm phim gần 3 thập kỷ, anh đã để lại nhiều dấu ấn trên bản đồ điện ảnh thế giới.
Vốn sinh ra ở Việt Nam, sau đó đến Pháp định cư. Tại Pháp, anh theo học tại trường điện ảnh danh tiếng École-Louis-Lumière. Chính nơi đây đã tạo nền móng cho sự nghiệp điện ảnh của anh sau này.
Phong cách làm phim của Trần Anh Hùng chịu ảnh hưởng các kiến thức và phong cách điện ảnh đặc trưng Pháp, Châu Âu và các tác giả của Nhật Bản. Phim của anh thể hiện một thứ ngôn ngữ điện ảnh duy mỹ đậm phong cách cá nhân, đánh mạnh vào cảm xúc của người xem bằng những cảm nhận từ ngôn ngữ cơ thể.
Tuy ảnh hưởng bởi phong cách điện ảnh nước ngoài, nhưng nội dung trong phim của Trần Anh Hùng phần lớn là cái nhìn về hình ảnh của Việt Nam đương đại, một phần trăn trở lớn về ký ức không trọn vẹn của đời sống di cư, cùng các đề tài xã hội đương đại khác.
Nguyên nhân là bởi vì với Trần Anh Hùng, đam mê điện ảnh được nuôi dưỡng bằng tình yêu đất nước Việt, dẫu anh xa quê từ nhỏ. Theo gia đình sang Pháp định cư, anh lớn lên cùng dòng hồi tưởng của bố mẹ về quê hương. Đạo diễn từng cho biết dù người thân chỉ kể quanh đi quẩn lại vài mẩu chuyện, anh chưa bao giờ thấy chán. Trưởng thành hơn, anh thích đọc về Việt Nam, tìm hiểu văn hóa quê nhà qua những trang sách.
Nhờ tình yêu quê hương và sự si mê đối với bộ môn nghệ thuật thứ 7, Trần Anh Hùng đã vẽ nên một chặng đường dài đầy ấn tượng với những bước chân vững chãi.
Những dấu ấn nổi bật
Khi bước vào nghiệp làm phim, Trần Anh Hùng theo đuổi những đề tài đậm chất Việt Nam. Năm 1987, để thực hiện bài tốt nghiệp của trường điện ảnh, anh chọn đạo diễn bộ phim ngắn Người Thiếu Phụ Nam Xương (La Femme Mariée de Nam Xuong) với kịch bản được lấy cảm hứng từ tác phẩm Truyền Kỳ Mạn Lục của tác giả Nguyễn Dữ. Sau Người Thiếu Phụ Nam Xương, Anh Hùng còn thực hiện một bộ phim ngắn khác là Hòn Vọng Phu (La Pierre de l'Attente) vào năm 1991.
Sau những bước chân đầu tiên như thế, Trần Anh Hùng ấp ủ ước mơ về việc khai thác chất liệu Việt Nam qua những góc nhìn mới. Tiếp theo đó, anh đã có thể khắc tên mình vào bản đồ điện ảnh thế giới bằng các tác phẩm nổi bật phía sau.
Mùi Đu Đủ Xanh
Mùi Đu Đủ Xanh (tiếng Pháp: L'Odeur de la papaye verte, tiếng Anh: The Scent of Green Papaya) được sản xuất từ năm 1993, với sự tham gia của Lư Mẫn San, Trần Nữ Yên Khê và Trương Thị Lộc.
Sau khi ra mắt, Mùi Đu Đủ Xanh đã đoạt giải Camera Vàng tại LHP Cannes 1993, ngoài ra bộ phim còn được trao giải César của Ý cho Phim Đầu Tay Xuất Sắc Nhất. Tại Oscar lần thứ 66, Mùi Đu Đủ Xanh còn lọt vào danh sách đề cử vòng cuối cùng của giải Oscar 2014 ở hạng mục Phim Nước Ngoài Hay Nhất. Tính đến nay, đây là bộ phim nói tiếng Việt đầu tiên và duy nhất từng nhận được đề cử Oscar.
Đây được coi là mốc son chói lọi đầu tiên của Trần Anh Hùng, khi câu chuyện về Mùi - cô gái đi ở đợ từ nhỏ và nghệ sĩ dương cầm Khuyến - đã chinh phục giới phê bình lẫn người mộ điệu bởi những khung hình giàu chất thơ. Xuyên suốt tác phẩm, Anh Hùng chủ yếu sử dụng tiết tấu chậm rãi, khắc họa chân dung Mùi thuở còn nhỏ đến độ tuổi thiếu nữ vào 10 năm sau.
Tác phẩm đầu tay điện ảnh đầu tay này của Trần Anh Hùng có cốt truyện đơn giản. Trong những tình huống kịch tính - như bà chủ nhà bị chồng lấy hết tiền bạc, hay mâu thuẫn tình tay ba, đạo diễn không đẩy thành cao trào mà xử lý nhẹ nhàng. Phim tiết giảm phần kể chuyện như thể là để tập trung vào những xúc giác chạm, ngửi, nghe, nếm của Mùi. Từ đó, tác phẩm đi sâu vào các khoảnh khắc đời sống của nhân vật, mang cảm giác bình dị, nên thơ.
Ở khía cạnh hiện thực, phim đã thành công gợi nên nhiều suy tưởng về thân phận phụ nữ Việt, qua những nhân vật với tính cách nhẫn nại, chịu hy sinh như Mùi, bà chủ nhà, bà mẹ chồng.
Tác phẩm cũng ghi điểm bởi lối làm phim duy mỹ, hướng người xem cảm nhận về thiên nhiên. Đạo diễn đặc tả vẻ đẹp cuộc sống xung quanh ở những điều bình dị, như cách cô bé Mùi tròn xoe mắt ngắm giọt nhựa đu đủ trắng sữa nhỏ xuống tán lá xanh, hay thích thú nhìn những hạt mầm, đàn kiến.
Đạo diễn hoạt hình người Pháp - Benoît Philippon cho biết khi xem phim Trần Anh Hùng, cảnh đẹp tinh khiết trong tác phẩm quyến rũ ông, thôi thúc nhà làm phim này đến Việt Nam du lịch.
30 năm trôi qua, khán giả vẫn không quên được những thước hình nên thơ mà Trần Anh Hùng đã tạo nên để mang hơi thở Việt bước ra sân chơi toàn cầu.
Xích Lô
Hai năm sau thành công của Mùi Đu Đủ Xanh, Trần Anh Hùng tiếp tục trình làng bộ phim Xích Lô khai thác cuộc sống của những người lao động ở Sài Gòn. Phim có sự góp mặt của nhiều nghệ sĩ Việt bên cạnh tài tử Hồng Kông Lương Triều Vỹ.
Xích Lô tiếp tục chinh phục giới mộ điệu quốc tế, giành nhiều giải thưởng lớn trong đó đỉnh cao là chiến thắng ở mục Sư tử vàng tại Liên hoan phim Venice lần thứ 52. Khi ấy, Trần Anh Hùng mới 33 tuổi, là một trong những nhà làm phim trẻ nhất chạm đến giải thưởng danh giá này.
Xích Lô là sự hòa trộn giữa những hỗn loạn của đời sống đô thị với cái chất thơ khéo léo được lồng vào trong từng khung hình. Nếu Mùi Đu Đủ Xanh tôn vinh vẻ đẹp của Sài Gòn xưa qua màn ảnh, thì Xích Lô đã khắc họa một Sài Gòn khắc nghiệt trong xã hội đương thời một cách chân thật nhất.
Mùa Hè Chiếu Thẳng Đứng
Cũng như phong cách chung của đạo diễn Trần Anh Hùng, Mùa Hè Chiều Thẳng Đứng không có cao trào, không biến cố, cũng không có cấu trúc ba hồi như những bộ phim điện ảnh ta thường thấy.
Phim đơn giản chỉ là một lát cắt của đời sống thường nhật mà chúng ta có thể gặp ở bất cứ đâu. Nhưng trong cuộc sống tưởng như bình thường ấy, vẫn luôn tồn tại những bí mật, những góc khuất. Chúng được thể hiện một cách đầy tinh tế thông qua ngôn ngữ nghệ thuật giàu chất thơ của Trần Anh Hùng.
Lấy bối cảnh Hà Nội những năm 90, xoay quanh một gia đình Hà Nội gốc có bốn chị em mồ côi gồm: ba gái, một trai. Mỗi người có cuộc sống riêng với những lo lắng thường nhật cùng cách nhìn về tình yêu.
Tưởng như đó chỉ là một gia đình bình thường như bao gia đình khác. Nhưng rồi từ từ, qua những đoạn đối thoại, những cảnh quay đầy ẩn ý, nội tâm sâu xa của mỗi con người dần được bộc lộ và soi chiếu dưới ánh nắng mùa hè ngày hạ chí – ngày mà mặt trời chiếu thẳng đứng xuống trái đất.
Phim mang trọn những thanh âm của cuộc sống hàng ngày, là tiếng chim hót mỗi buổi sớm, tiếng ve râm ran từ ban trưa đến khuya muộn. Nội bật hơn cả là âm thanh của nước tại vùng nhiệt đới ẩm ướt. Tiếng trận mưa rào mùa hè trút xuống phố phường, khi chị Khanh dội nước rửa tay cho chồng hay cả lúc những người đàn bà gội đầu cho nhau. Yếu tố nước gột sạch môi trường liên tục, nuôi dưỡng nhân vật và làm mới không gian mùa hè.
Dẫu phần lớn cảnh quay diễn ra ở trong phòng, phim vẫn luôn giữ kết nối với tự nhiên một cách mạnh mẽ.
Phim được công chiếu cuối tháng 5/2000 tại Pháp, nhận bình luận tích cực từ giới chuyên môn và nằm trong bộ ba phim về Việt Nam (Vietnam Trilogy) của Trần Anh Hùng, cùng Xích Lô và và Mùi Đu Đủ Xanh. Tiến sĩ Lý luận Văn học Lê Thị Tuân (giảng viên khoa Văn học, Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc Gia Hà Nội) nói: "Cảnh quan trong phim được lãng mạn hóa, là góc nhìn đầy hoài nhớ của đạo diễn".
Muôn Vị Nhân Gian
Thành tựu gần nhất và sáng chói nhất đến thời điểm hiện tại của Trần Anh Hùng chính là Muôn Vị Nhân Gian (The Taste of Things). Bộ phim giúp vị đạo diễn tài năng giành giải Đạo Diễn Xuất Sắc Nhất tại LHP Quốc Tế Cannes lần thứ 76.
Tác phẩm đã nhận tràng vỗ tay dài 7 phút cùng nhiều phản hồi tích cực từ các nhà phê bình phim và truyền thông quốc tế. Tuy tiếc nuối vì trượt đề cử Oscar 2024 cho hạng mục Phim Nói Tiếng Nước Ngoài Hay Nhất, Muôn Vị Nhân Gian vẫn được nhiều nhà phê bình của các tờ báo lớn trên khắp thế giới như The Guardian, The New York Times, IndieWires,... khen ngợi bằng những câu từ mỹ miều.
Lấy bối cảnh tại một vùng quê nước Pháp năm 1885, bộ phim xoay quanh mối tình lãng mạn giữa nữ đầu bếp Eugénie (Juliette Binoche đóng) và Dodin (Benoît Magimel đóng) - một chuyên gia ẩm thực với đam mê sáng tạo nên những món ăn trọn vẹn từ hương vị đến hình thức.
Khởi nguồn từ tình yêu ẩm thực để cùng nhau tạo ra nhiều món ăn tinh tế và lộng lẫy trong suốt 20 năm, thu hút các thực khách từ khắp nơi trên thế giới đến thưởng thức, tình yêu đôi lứa dần nảy nở giữa Eugénie và Dodin. Tuy nhiên, Eugénie lại là một người phụ nữ yêu tự do và chưa sẵn sàng kết hôn với Dodin. Để chinh phục được trái tim của nàng, Dodin đã quyết định vào bếp, lần đầu tiên nấu ăn cho người mình yêu.
Hai diễn viên chính lột tả mối tình lãng mạn ấy chính là cặp minh tinh tài tử được coi là "báu vật" của điện ảnh Pháp: Juliette Binoche - người đoạt giải Oscar với The English Patient, và Benoît Magime - người đoạt giải Cesar với Pacification.
Để tái hiện những tuyệt tác ẩm thực Pháp chỉn chu nhất, đạo diễn Trần Anh Hùng còn làm việc với cố vấn Pierre Gagnaire - đầu bếp danh tiếng sở hữu 14 sao Michelin.
Chứng kiến ngôn ngữ kể chuyện đầy chất thơ riêng biệt của Trần Anh Hùng, cây bút Guy Lodge của Variety nhận định: "Tác phẩm là mối tình lãng mạn được đo lường, không vội vã và kịch bản của Trần Anh Hùng được gọt giũa đến từng chi tiết về nhân vật cũng như cốt truyện."
Mối tình như phim với “nàng thơ” đời mình
Một điều đặc biệt mà có thể khán giả theo dõi những tác phẩm của Trần Anh Hùng sẽ nhận ra. Đó là trong hầu hết những bộ phim làm nên tên tuổi của vị đạo diễn người Pháp gốc Việt, luôn sẽ có cái tên Trần Nữ Yên Khê với vai trò diễn viên.
Tuy nhiên, điều thú vị hơn cả, Trần Nữ Yên Khê không chỉ là “nàng thơ” trong phim của Trần Anh Hùng, mà cô còn là “nàng thơ” của cuộc đời vị đạo diễn. Khi thực hiện phim ngắn Truyền Kỳ Mạn Lục, Trần Anh Hùng đã gặp gỡ Yên Khê - mỹ nhân với nét đẹp Á Đông đã đánh thức khát khao kể chuyện về Việt Nam qua những thước phim trong lòng đạo diễn.
Trần Nữ Yên Khê sinh năm 1968 tại Việt Nam, cô mồ côi cha và cùng mẹ di cư đến Pháp từ năm ba tuổi.Tại Pháp, Cô theo học ngành kiến trúc, khóa Architect Design tại trường École Camondo Paris.
Năm 18 tuổi, Trần Nữ Yên Khê đoạt danh hiệu Hoa Hậu Áo Dài Việt Nam trong một cuộc thi sắc đẹp của cộng đồng người Việt tại Pháp. Năm 1987, cô tham gia casting cho bộ phim tốt nghiệp của một sinh viên chuyên ngành điện ảnh của ngôi trường danh tiếng École Louis-Lumière. Và chàng sinh viên đó chính là Trần Anh Hùng.
Cả hai bén duyên và trở thành cặp vợ chồng nổi tiếng của làng điện ảnh. Từ đó, suốt hơn một phần tư thế kỷ, bộ đôi gắn bó không rời và đồng hành trên con đường nghệ thuật. Sự gắn bó này khiến họ được ví như phiên bản người Việt của cặp đôi đình đám giới Cbiz Trương Nghệ Mưu - Củng Lợi.
Theo đó, tất cả các dự án phim của Trần Anh Hùng đều có sự tham gia của vợ. Trần Nữ Yên Khê chính là "nàng thơ" trong 3 bộ phim lừng danh đầu tay của Trần Anh Hùng: Mùi Đu Đủ Xanh vai Mùi lúc trưởng thành, Xích Lô vai người yêu của Nhà thơ và Mùa Hè Chiếu Thẳng Đứng vai Liên. Ngoài ra, cô còn đóng vai trò là người dẫn chuyện trong Vĩnh Cửu.
Ngoài ra, cô còn là người thiết kế trang phục cho phim của Trần Anh Hùng. Trước đó cô từng tham gia phụ trách thiết kế trong Xích Lô và Mùi Đu Đủ Xanh. Đặc biệt trong bộ phim Vĩnh Cửu và Rừng Na Uy, Trần Nữ Yên Khê đã đảm nhiệm cả hai vị trí thiết kế dự án và thiết kế phục trang. Rừng Na Uy còn giúp cô lần đầu được đề cử hạng mục Thiết Kế Trang Phục Đẹp Nhất tại Giải thưởng Điện ảnh Châu Á lần thứ 5 ở HongKong.
Có thể thấy, dù ở bất cứ dự án nào, cả hai cũng luôn hỗ trợ, đồng hành xuyên suốt. Hiện tại, cả hai có cuộc sống viên mãn ở Pháp bên con trai tên Cao Phi và con gái tên Lãng Khê. Tại thảm đỏ LHP Cannes, tất cả thành viên trong gia đình của nam đạo diễn đều có mặt tham dự.
Có lẽ chuyện tình đẹp của giữa Trần Anh Hùng và vợ đã phần nào tạo nên mảng màu giàu chất thơ trong những thước phim của vị đạo diễn. Bên cạnh sự nghiệp nghệ thuật thành công, mối tình như mơ này cũng là lý do khiến nhiều người phải ngưỡng mộ đạo diễn Trần Anh Hùng.
Trần Anh Hùng từng nói “Nghệ thuật là sự thật được đeo mặt nạ, để cảm nhận được chúng đòi hỏi phải có một sự tìm kiếm những bí ẩn đằng sau những chiếc mặt nạ đó”. Và vị đạo diễn đã có cả một chặng đường dài tìm kiếm sự thật, để rồi đặt chân đến bản đồ điện ảnh thế giới và mang về cho Việt Nam những vết son chói lọi ở bộ môn nghệ thuật thứ 7.
Hãy cùng VOH Giả trí cập nhật tiểu sử sao tại chuyên mục tiểu sử Sao nhé!
