Cây thiên niên kiện là cây thuốc Nam quý chuyên trị các bệnh lý về xương khớp, đây cũng là vị thuốc Đông y có nhiều công dụng hữu ích cho sức khỏe.
1. Cây thiên niên kiện là gì?
Cây thiên niên kiện (còn có tên gọi khác là sơn thục, bao kim, ráy hương, sơn phục) có tên khoa hoặc là Homalomena occulta (Lour) Schott. Đây là loại cây thảo dược sống lâu năm, thuộc họ Ráy Araceae.
Thiên niên kiện là loại cây bản địa của Việt Nam và các tỉnh miền nam Trung Quốc. Sở dĩ có tên thiên niên kiện vì dân gian cho rằng uống vị thuốc này thì nghìn năm khỏe mạnh (tức thiên có nghĩa là nghìn, niên là năm, kiện là khỏe mạnh).
Thiên niên kiện thường phân bố chủ yếu ở các vùng núi nước ta (Nguồn:Internet)
Thiên niên kiện là một vị thống trong Đông y. Lá mọc tập trung ở đầu thân rễ, hai mặt đều nhẵn, có hình dạng giống hình tam giác, đầu nhọn, mép nguyên. Mặt trên lá có màu đậm hơn, gân ở hai mép đều hướng về phía đỉnh lá. Cụm hoa là một bông to màu lục nhạt, thường ra hoa vào mỗi tháng 3 - 4 hàng năm. Quả thuôn mọng và chứa nhiều hạt có rạch.
Đây là loài cây thường mọc hoang ở những nơi ẩm ướt cạnh ven suối, thung lũng, sườn đồi. Người dân thường sử dụng phần rễ của cây thiên niên kiện đem về rửa sạch đất, bỏ rễ con, phơi hay sấy khô để dùng làm thuốc.
2. Những tác dụng của thiên niên kiện
Thân rễ thiên niên kiện chứa nhiều tinh dầu, trong đó có linalool, tecpen-4-ol, acetaldehyd, sabinen… Ngoài ra, trong rễ còn có oplopanax, opelodil, butantriol, homalomena A, homalomena B…nên được ứng dụng nhiều vào y học.
2.1 Tác dụng của thiên niên kiện trong dân gian
Từ xưa, thiên niên kiện đã được dùng chữa thấp khớp, tay chân và các khớp xương nhức mỏi hoặc co quắp, tê bại, rất tốt cho những người cao tuổi, già yếu.
2.2 Công dụng của thiên niên kiện trong Đông y
Theo y học cổ truyền, với vị đắng, cay, hơi ngọt, tính ôn vào 2 kinh can và thận, thiên niên kiện có tác dụng khử phong thấp, mạnh gân cốt. Dùng chữa phong thấp, khớp xương đau nhức, co quắp tê dại, thắt lưng và đầu gối lạnh.
Ở Trung Quốc, thân rễ thiên niên kiện dùng để trị té ngã tổn thương, gãy xương, ngoại xuất huyết. Đôi khi còn được dùng để chữa chứng tứ chi tê bại, đau dạ dày, viêm dạ dày và ruột, gân mạch khó co duỗi, phong thấp, đau nhức xương khớp.
Còn ở Ấn Độ, phần thân rễ cây thiên niên liện sẽ dùng làm chất thơm. Tinh dầu dùng làm hương liệu trong công nghệ làm nước hoa.
2.3 Tác dụng của cây thiên niên kiện trong Tây y
Theo các nghiên cứu hiện đại, rễ của thiên niên kiện có chứa tinh dầu màu vàng nhạt hoặc màu nâu vàng nhạt, mùi thơm dịu nhẹ nên được dùng làm hương liệu, nguyên liệu trong điều chế nước hoa. Thêm vào đó, toàn cây thiên niên kiện cũng được dùng chữa bệnh ngoài da.
Xem thêm: Thời điểm chuyển mùa rất dễ mắc phải những căn bệnh ngoài da này
Ngoài ra, thiên niên kiện còn được dùng để chữa xuất huyết, gãy xương, viêm ruột, đẩy mạnh lưu thông khí huyết, giảm đau, chống viêm hiệu quả. Chiết xuất của thiên niên kiện còn có tác dụng ức chế sự phát triển của vi khuẩn pseudomonas stutzer, chống lại hoạt động của enzym phá hủy chất trung gian dẫn truyền thần kinh.
3. Một số bài thuốc chữa bệnh từ cây thiên niên kiện
Thông thường, thân rễ chính là bộ phận được dùng nhiều nhất của cây thiên niên kiện. Chúng thường được cắt thành từng đoạn dài khoảng 10 – 27cm, sau đó đem sấy nhanh cho khô đều mặt ngoài ở nhiệt độ không quá 50 độ C, rồi làm sạch, bỏ hết các rễ con rồi phơi hoặc sấy cho đến khi khô hoàn toàn ở nhiệt độ 50 – 60 độ C.
Thiên niên kiện thường được sấy khô để làm thành một vị thuốc trong y học (Nguồn: Internet)
Sau khi ra “thành phẩm” bạn có thể dùng dưới dạng thuốc sắc, ngâm rượu thuốc hoặc dạng bột phối với nhiều vị thuốc khác. Hoặc bạn cũng có thể dùng thân rễ tươi rửa sạch rồi giã nát, ngâm rượu xoa bóp chỗ đau nhức.
Dưới đây là một số bài thuốc chữa bệnh từ cây thiên niên kiện theo y học cổ truyền và dân gian:
3.1 Chữa đau nhức xương khớp
Đau nhức xương khớp là dấu hiệu thường gặp ở người lớn tuổi. Cơn đau không đơn thuần chỉ là do sự thay đổi của thời tiết, do ngồi, do làm việc sai tư thế... mà còn là dấu hiệu những căn bệnh về xương khớp nguy hiểm cần được phát hiện sớm để phòng tránh nguy cơ tàn phế. Do đó, để khắc phục căn bệnh này, bạn có thể áp dụng 1 trong 5 bài thuốc sau.
- Bài 1: Bạn kết hợp thiên niên kiện cùng hy thiêm, mộc qua, ngưu tất. Tất cả nguyên liệu đem sắc uống mỗi ngày một thang;
- Bài 2: Bạn dùng thiên niên kiện, dây chiều, kê huyết đằng, đan sâm, thục địa, xích thược, thổ phục linh, độc hoạt, khương hoạt, tang ký sinh, đỗ trọng, đảng sâm, hoài sơn, ngưu tất và nhục quế, sắc uống ngày một thang;
- Bài 3: Bạn sao vàng thiên niên kiện, rễ cỏ xước, hy thiêm, thổ phục linh, cỏ nhọ nồi, ngải cứu, quả ké đầu ngựa, rồi sắc uống mỗi ngày một thang;
- Bài 4: Hoặc bạn có thể kết hợp thiên niên kiện với rễ bưởi bung và quả dành dành. Tất cả dược liệu đem thái mỏng, phơi khô, ngâm với rượu uống;
- Bài 5: Ngoài ra, bạn còn sử dụng được thiên niên kiện kết hợp với cốt toái bổ và bạch chỉ, đem sắc uống để chữa xương khớp đau nhức rất hiệu quả.
3.2 Chữa đau bụng kinh
Trong giai đoạn chu kỳ kinh nguyệt, khi trứng rụng và không được tiến hành giao hợp thụ tinh, khiến niêm mạc tử cung bị bong tróc và tống xuất ra ngoài, đó chính là máu kinh. Do quá trình này hoạt động dưới sự thay đổi của các hormone sinh dục nữ, nên có thể gây những cơn đau bụng kinh kéo dài ảnh hưởng không nhỏ đối với phụ nữ.
Do đó, dựa vào các tác dụng của thiên niên kiện mang lại, bạn có thể sử dụng loại thảo dược này kết hợp với rễ bưởi bung, rễ bướm bạc, gỗ vang, rễ sim rừng, đem sắc nước uống, dùng để chữa đau bụng kinh rất hiệu quả.
3.3 Chữa dị ứng, mẩn ngứa
Ngoài cách chườm khăn lạnh, bôi kem, dùng siro thảo dược,.. để giảm nhanh chóng những cơn ngứa do dị ứng, mẩn ngứa gây ra, bạn cũng có thể sử dụng bài thuốc từ thiên niên kiện. Tác dụng của thiên niên kiện sẽ giúp làm dịu cơn ngứa ngáy và đẩy lùi tình trạng nổi mẩn trên da một cách hiệu quả. Với cách làm đơn giản, bạn chỉ cần sử dụng rễ thiên niên kiện đem sắc chung với sả và gừng, rồi uống trong ngày, các nốt mẩn đỏ sẽ giảm dần.
Xem thêm: Vì sao thường xuyên bị nổi mẩn ngứa? Đây là cách khắc phục hiệu quả không phải ai cũng biết
4. Những lưu ý khi dùng thiên niên kiện
Vì là vị thuốc Đông y nên khi sử dụng thiên niên kiện, bạn cần lưu ý một số điều sau đây:
- Phụ nữ mang thai và cho con bú không nên sử dụng thiên niên kiện.
- Khi dùng thiên niên kiện khô để ngâm rượu uống không nên cho quá nhiều và tuyệt đối không uống quá 2 chén/ngày.
- Thiên niên kiện có thể tương tác với một số thuốc, thực phẩm chức năng hay dược liệu khác mà bạn đang sử dụng. Do đó, để sử dụng thiên niên kiện một cách an toàn và có hiệu quả nên tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc thầy thuốc uy tín trước khi dùng.
- Trong quá trình sử dụng, nếu thấy xuất hiện các triệu chứng bất thường, hãy tạm ngưng dùng và thông báo ngay cho bác sĩ.
Như vậy, cây thiên niên kiện là một vị thuốc phổ biến trong y học cổ truyền. Những tác dụng của thiên niên kiện cũng đã được nghiên cứu và ghi nhận. Tuy nhiên, không vì vậy mà bạn có thể tùy ý sử dụng loại cây này, tốt nhất vẫn nên trao đổi cùng bác sĩ trước khi sử dụng để đảm bảo an toàn cho sức khỏe.
