Các loại quả miền Bắc tuy không đa dạng như miền Nam, tuy nhiên miền Bắc lại có rất nhiều loại quả “độc quyền”, điển hình như quả chay, một loại quả mà ngay cả những người sống ở miền Bắc cũng chưa chắc đã biết.
1. Quả chay là quả gì?
Quả chay (hay còn gọi là chảy vỏ tía, chay Bắc), có tên khoa học là Artocarpus tonkinensis, thuộc họ Moraceae (dâu tằm).
Quả chay là quả của cây chay – một loại cây thân gỗ, có chiều cao trung bình khoảng 15m. Thân cây chay có màu xám. Lá hình bầu dục, màu xanh lục, mặt trên nhẵn, mặt dưới màu hung nâu. Quả chay có kích thước nhỏ và không hề có hình dạng nhất định. Khi còn sống có màu xanh, khi chín chuyển sang màu vàng, ruột hồng và ăn có vị chua.
Quả chay mọc nhiều ở các khu vực miền Bắc Việt Nam, nhất là ở các tỉnh miền núi và thượng du. Cho ra trái khoảng 3 năm sau khi trồng và quả sẽ được thu hoạch và mùa hè. Người dân thường dùng quả chay để chế biến một số món ăn hàng ngày. Ngoài ra, quả chay còn được sử dụng như một vị thuốc trong y học.
2. Những tác dụng của quả chay
Các công dụng của quả chay đã được nghiên cứu trong cả y học hiện đại lẫn y học cổ truyền. Đông y ghi nhận, quả chay có vị chua tính bình, ăn quả chay có tác dụng thanh nhiệt, trợ tiêu hóa, giảm ho, đau họng... Bên cạnh đó, rễ và lá cây chay có vị chát, tính bình, có tác dụng giảm đau, giảm tê thấp, điều hòa kinh nghiệt, khí hư...
Sử dụng quả chay với mục đích làm thuốc sẽ dựa vào thể trạng để có được liều lượng và cách sử dụng khác nhau. Rễ và lá cây chay thường được dùng dưới dạng sắc, trong khi quả chay sẽ dùng tươi để ăn, tạo hương vị cho các món ăn.
Trong y học hiện đại, các nhà nghiên cứu đã phát hiện trong quả chay xanh có chứa chất saponin steroid alkaloid gồm solasonin và solasodin, cùng với nhiều dưỡng chất khác. Chiết xuất dịch quả có dimethyl nitrosamine. Ngoài ra, hạt quả chay còn chứa lectin.
Chính vì thế, ăn quả chay có thể mang đến một số lợi ích sức khỏe như:
2.1 Hỗ trợ hệ tiêu hóa
Ăn quả chay có tác dụng tốt cho hệ tiêu hóa, bởi trong loại quả này có chứa nhiều chất như axit amin, men béo, men phân giải, axit malic... giúp hỗ trợ tiêu hóa thức ăn, nhuận tràng và kích thích ăn ngon hơn.
2.2 Tốt cho tim mạch
Một trong những tác dụng của quả chay là giúp cải thiện sức khỏe tim mạch. Trong quả chay chứa nhiều men phân giải và men béo, có thể giúp làm giảm mỡ máu, giảm cholesterol và giảm huyết áp, cũng như ngăn chặn các vấn đề liên quan đến tim mạch.
2.3 Có thể hỗ trợ ngừa ung thư
Các nghiên cứu cho thấy trong quả chay chín có chứa chất benzaldehyde, đây là một chất có thể giúp ngăn chặn sự phát triển của một số loại ung thư, chẳng hạn như ung thư hạch, ung thư vú.
Xem thêm: 6 dấu hiệu nhận biết ung thư vú và cách kiểm tra vú tại nhà giúp pháp hiện sớm ung thư vú
2.4 Chống viêm, tiêu sưng
Trong Đông y, người ta sử dụng quả chay để giúp chống viêm, tiêu sưng... Cách dùng rất đơn giản, bạn chỉ cần bóc vỏ quả chay và ăn trực tiếp phần thịt quả. Có thể dùng quả chay khô thay cho quả chay tươi.
Ngoài ra, chiết xuất từ lá cây chay cũng có tác dụng rất tốt trong việc hỗ trợ điều trị các bệnh lý về xương khớp như thoát vị đĩa đệm, viêm khớp dạng thấp, lupus ban đỏ, đau thần kinh tọa, nhược cơ....
3. Ăn quả chay như thế nào?
Quả chay khi còn sống có vị chua, khi chín có vị hơi chua ngọt. Chính vì thế, người ta thường dùng để ăn trực tiếp hoặc làm nguyên liệu cho các món cá kho, canh chua....
Dưới đây là một số món ăn từ quả chay thơm ngon hấp dẫn:
3.1 Quả chay kho cá
Nguyên liệu
- Cá trắm (hoặc cá quả, cá thu...): 600g
- Thịt ba chỉ: 100g
- Cà chua: 2 trái
- Quả chay: 2 trái
- Hành khô, ớt, gừng
- Gia vị thông dụng
Cách làm món quả chay kho cá
- Cá mua về sau khi sơ chế mang đi rửa sạch, loại bỏ hết màng đen. Đem cá ướp với ½ muỗng cà phê bột canh. Bắc chảo lên bếp, cho dầu ăn vào, dầu sôi thì cho cá vào chiên sơ.
- Quả chay, cà chua rửa sạch. Cắt lần lượt cà chua và quả chay thành từng lát.
- Thịt ba chỉ ngâm với nước muối, sau đó rửa sạch rồi cắt thành miếng vừa ăn.
- Củ gừng gọt sạch vỏ, rửa sạch, cắt sợi.
- Chuẩn bị một chiếc nồi, cho cà chua vào đáy nồi inox, tiếp theo là các nguyên liệu khác gồm: cá, gừng, thịt ba chỉ, ớt cùng với nước màu, nước mắm, hạt nêm, bột ngọt theo khẩu vị, trộn đều và để yên khoảng 15 phút cho ngấm gia vị.
- Bắc nồi cá lên bếp, đun với lửa nhỏ đến khi thịt cá chín mềm và nước gần cạn là thì bạn cho hành lá cùng tiêu xay vào là hoàn thành.
3.2 Cá chép nấu quả chay
Nguyên liệu
- Cá chép: 1 con (khoảng 1 kg)
- Cà chua: 3 - 4 quả
- Quả chay: 2 quả
- Hành khô, hành lá, rau thì là, ớt
- Dầu ăn
- Gia vị thông dụng
Cách nấu canh chua quả chay
- Cá chép mua về làm sạch vẩy, cắt vây, mang. Mổ cá bỏ ruột, làm sạch phần bụng bên trong. Hòa một chút muối vào nước sạch rồi rửa sác lại một lần nữa, sau đó vớt cá ra. Có thể cắt cá thành từng khúc hoặc để nguyên con (nếu có nồi to).
- Quả chay khô cần rửa bằng nước lạnh. Quả chay tươi thì đem rửa sạch, thái lát mỏng.
- Cà chua rửa sạch, cắt khúc. Hành, ngò cũng cần rửa sạch. Hành tím băm nhuyễn.
- Bắc chảo lên bếp, cho dầu vào, dầu nóng thì cho cá vào rán đến khi thấy lớp da bên ngoài của cá vàng thì gấp ra cho vào nồi.
- Phi hành tím cho thơm rồi đổ vào cùng cá. Cà chua, ớt và quả chay cũng cho vào nồi. Bật lửa, cho thêm hạt nêm theo khẩu vị và đổ nước sôi vào cho sâm sấp mặt á. Đun khoảng 10 – 15 phút thì thêm nước nóng vào nếu thấy ít nước.
- Sau khoảng 15 phút bạn nêm nếm gia vị lại cho vừa ăn, cho thêm hành ngò đã chuẩn bị. Tắt bếp, múc cá ra tô và thưởng thức thôi nào.
4. Hướng dẫn cách làm quả chay khô
Giá thành của quả chay thường rất rẻ, tuy nhiên không phải muốn mua lúc nào cũng có nên bạn cần phải “săn đúng mùa” mới có được loại quả này. Do đó, nếu mua được quả chay với số lượng nhiều bạn có thể làm quả chay khô để sử dụng quanh năm.
Cách làm quả chay khô rất đơn giản chỉ cần qua vài bước như sau:
- Bước 1: Quả chay mua về rửa sạch, để ráo nước
- Bước 2: Thái quả chay thành từng lát mỏng
- Bước 3: Xếp quả chay vài khay sấy và cho vào sấy ở nhiệt độ 70 độ C trong 3 tiếng thì giảm nhiệt độ xuống còn khoảng 50 độ C và đặt độ ẩm là 20%, sấy thêm trong khoảng 5 tiếng nữa là xong.
Lưu ý: Quả chay thường được dùng trong ẩm thực nhiều hơn. Nếu muốn dùng quả chay để chữa bệnh bạn cần kết hợp với thuốc hoặc các sản phẩm. Không tự ý sử dụng quả chay khi chưa thông qua sự hướng dẫn từ thầy thuốc.
Như vậy, quả chay là một loại quả có nhiều ở miền Bắc, được dùng như một loại nguyên liệu chế biến món ăn. Ngoài ra, chúng còn là dược liệu trong các bài thuốc chữa bệnh dân gian. Tuy những tác dụng của quả chay tốt cho sức khỏe nhưng nếu bạn muốn dùng loại quả này chữa bệnh, bạn cần tham khảo với thầy thuốc để đảm bảo an toàn khi sử dụng.
