Mục lục
Cùng VOH khám phá vùng đất địa linh nhân kiệt, giàu truyền thống cách mạnh và tinh thần hiếu học qua tuyển tập ca dao, tục ngữ về Nghệ An.
Ca dao, tục ngữ về Nghệ An - thiên nhiên và con người
Tục ngữ, ca dao về Nghệ An không chỉ chứa đựng kinh nghiệm sống mà còn là nơi ghi lại những dấu mốc lịch sử, những nét đặc sắc của thiên nhiên, con người và xã hội xưa... Vì vậy, có thể nói đây chính là bức tranh thu nhỏ về xứ Nghệ trong lòng những người đã sinh ra và gắn bó sâu sắc với mảnh đất này.
- Trai Đông Phái, gái Phượng Lịch
- Vua xứ Thanh, thần xứ Nghệ
- Thanh cậy thế, Nghệ cậy thần
- Thanh vô tiền, Nghệ vô hậu
- Đền Cờn, Đền Quả, Bạch Mã, Chiêu Trưng
- Sống mặc vải bùi, chết vùi vàng tâm
- Thượng truông Rếp hạ truông Vên
- Thượng cầu Rầm, hạ Bến Thủy
- Mần như Yên Thống, sống cũng như chết
- Đường vô xứ Nghệ quanh quanh,
Non xanh nước biếc như tranh họa đồ.
Ai vô xứ Nghệ thì vô... - Sa Nam trên chợ dưới đò
Nơi đây Hắc Đế kéo cờ dựng binh. - Can trường Tri Lễ là đây
Ông Cao Thắng chế súng đánh cho Tây nhừ đòn. - Lạch Vạn có lèn Hai Vai
Trên thời Phủ Diễn, dưới thời xóm Trang. - Trèo lên chót vót Hai Vai
Ra tay khoát gió khoác vai ông Đùng. - Giàu có là đất Phúc Dương
Đầy đồng khoai ló đầy nương cau trù. - Kim Liên phong cảnh hữu tình
Dương cơ cũng lịch, địa hình cũng vui. - Về coi đồng Mía, cồn Trăm
Cả đời vất vả, quanh năm đói nghèo. - Kẻ Dặm đục đá nấu vôi
Miệng thì thổi lửa, tay lôi rành rành. - Ai về Thông Lạng mà coi
Bắc niêu lên bếp, xách oi ra đồng. - Cây đa ba nhánh chín chồi
Ai về Thông Lạng cạp cồi lồ ngô.
- Khi đi cửa Hội còn không
Khi về cửa Hội đồn trong, điếm ngoài. - Phủ Quỳ đi có về không
Mồ xanh vợ để tang chồng là đây. - Ai về Phủ Diễn mà coi,
Sông Bùng tắm mát Hai Vai đứng chầu. - Ai về khe Mọ cùng đi
Đồng bằng thì ít, rú ri thì nhiều. - Ai về Cẩm Thái mà coi
Lắm ngô, lắm sắn, lắm khoai, lắm bù. - Đông Thành là mẹ, là cha,
Đói cơm, rách áo thì ra Đông Thành. - Chi chị, chi em, buôn chi, bán chi
Mười phiên chợ Hiếu em đi cả mười. - Đời ông cho chí đời cha
Mây kéo rú Xước mưa ba bốn ngày. - Nho Lâm than quánh nặng nề
Sức em đương được thì về Nho Lâm. - Ai đi đàng ấy mặc ai
Ta về Kẻ Dặm ăn khoai một mình. - Trưa về nằm gốc cây đa,
Chiều về tắm mát ngã ba sông Bùng. - Đặng Sơn người đẹp nước trong,
Dâu non xanh bãi, tơ tằm vàng sân. - Ngon như cá mát sông Giăng
Đẹp như cô gái bán măng chợ Cồn. - Quỳnh Đôi khoa bảng thật nhiều
Như cơn trên rú, như diều trên không. - Khi mô trúc núi Hai Vai,
Sông Bùng cạn nước mới sai lời thề. - Khi nào Bến Thủy hết dầu
Đô Lương hết gạo ta hết cầu duyên em. - Ở nhà con cậu, cháu quan
Đi ra phường vải hát đàn nghe chung. - Thanh Hóa mất mùa xin ở lại
Nghệ An thấy vậy cũng giơ tay.
- Hồng Sơn cao ngất mấy trùng
Lam Giang mấy trượng thì lòng mấy nhiêu. - Non Hồng ai đắp mà cao
Sông Lam ai bới ai đào mà sâu. - Hồng Sơn cao ngất mấy trùng
Lam Giang mấy trượng thì lòng mấy nhiêu. - Đồn rằng đức thánh Nghệ An
Quỳnh Lưu bốn tổng đền Cờn vui hơn. - Kinh kỳ dệt gấm thêu hoa
Quỳnh Đôi tơ lụa thủ khoa ba đời
Tiền Điền, Tiên Bào sinh anh hào thông thái. - Nghe anh bôn tẩu bấy lâu
Nghệ An có mấy chiếc cầu hỡi anh?
– Nghệ An có ba mươi sáu chiếc cầu
Phồn hoa đi lại bốn cầu mà thôi
Cầu danh, cầu lợi, cầu tài
Cầu cho đây đó làm hai giao hòa. - Làng ta phong cảnh hữu tình,
Đôi bên khéo đẻ ra mình ra ta
Trưa nồng nằm gốc cây đa,
Chiều về tắm mát ngã ba sông Bùng
Sớm mai vừa hửng đằng đông,
Rủ nhau lấy đá non bồng Hai Vai. - Em là con gái Đô Lương
Anh trai Cát Ngạn chung đường bán mua
Lỗ lời khi được khi thua
Ngọt bùi nỏ thiếu, chanh chua ai bằng. - Muốn ăn khoai sọ chấm đường
Xuống đây mà ngược đò Lường cùng anh
Đò Lường bến nước trong xanh
Gạo ngon, lúa tốt bến thành ngược xuôi. - Bao giờ rặc nước sông Bùng
Hai Vai trúc đá, bể Đông cát bồi,
Thì xin thầy mẹ sang chơi
Hai ta kết ngãi làm đôi vợ chồng. - Làng Bút Trận có làm mía mưng
Có o con gái tiếng lừng gần xa
Khéo tay thu vén việc nhà
Giọng nói ngọt xớt như là mía mưng. - Sông Lam Giang càng ngày càng rộng
Núi Hồng Lĩnh mỗi bậc mỗi cao
Bấy lâu nay nguyệt tỏ với đào
Búp hoa tàn hết nhụy, chàng tính sao bây giờ? - Kìa Di Lĩnh đó mây tà
Bước đi một bước lòng đà quặn đau,
Đường xuống bến kẻ sau người trước
Thuyền cập bờ cứ bước mà lên. - Quê anh thì ở nơi đâu
Mà anh thả lưới, buông câu xứ này?
– Giằng đầu, nhất khẩu, chữ điền
Thảo đầu, vương ngã, là miền quê anh. - Buôn cam, anh tới Xã Đoài
Quả cam đã ngọt, con ngài cũng xinh
Bây giờ tình đã tỏ tình
Ta thương mình lắm, biết mình thương ai?
– Em về chợ Rộ buôn khoai
Khoai bùi, khoai ngọt, con ngài cũng xinh
Bây giờ tình đã tỏ tình
Mình thương ta, ta thương mình ngại chi! - Núi Di Lĩnh mây bay
Sông Bùng con cá lượn
Núi cao cao nghìn trượng
Sông uốn khúc dặm dài
Gái lịch sánh trai tài
Muôn dân đều náo nức. - Tiền Tam Thai
Hậu cũng Tam Thai
Tả Di Lĩnh Hai Vai
Hữu Kỳ Giang ba ngả
Trai trong làng trong xã
Đều rả rích giao hiền
Trai đèn sách luyện rèn
Gái tằm tơ bông vải. - Ba gian nhà khách
Chiếu sạch giường cao
Mời các thầy vào
Muốn sao được thế
Mắm Nghệ lòng giòn
Rượu ngon cơm trắng
Các thầy dù chẳng sá vào
Hãy dừng chân lại em chào cái nao
Đêm qua em mới chiêm bao
Có năm ông cử bước vào nhà em
Cau non bổ, trầu cay têm
Đựng trong đĩa sứ em đem kính mời
Năm thầy tốt số hơn người
Khoa này tất đỗ, nhớ lời em đây. - Tôi lạy ông Cúm bà Co
Ông ở xứ Nghệ, ông bò tới đây
Khôn thiêng có mâm cỗ này
Ông xơi cho sạch, ông rày tha tôi.
Xem thêm
Những câu tục ngữ, ca dao Nghệ An hay về ẩm thực
Bên cạnh lịch sử, thiên nhiên, con người... thì khi khám phá xứ Nghệ, chúng ta chắc chắn không thể bỏ qua ẩm thực. Đặc biệt là những nét đặc sắc từng được ông cha ta đúc kết trong các bài ca dao, tục ngữ về Nghệ An.
- Nhút Thanh Chương, tương Nam Đàn
- Cơm lam Kẻ Quạ, cá mát sông Giăng
- Bút Trận có lắm mía mưng
- Cau Lường, trù (trầu) Hiếu
- Khoai La Mạc,
Bạc Cao Điền,
Tiền Hạnh Lâm,
Mâm Văn Chấn,
Mấn Cát Ngạn - Ai về cửa Hội quê tôi
Cá thu, cá nục, cá mòi thiếu chi. - Ai muốn ăn vôi cho nồng,
Thì về Văn Tập chổng mông đun lò. - Ai muốn ăn bún ăn lòng
Thì qua Thổ Hậu lấy chồng mà ăn. - Quê ta ngọt mía Nam Đàn,
Bùi khoai chợ Rộ, thơm cam Xã Đoài. - Sa Nam trên chợ dưới đò
Bánh đúc hai dãy, thịt bò mê thiên.
- Cá rô Bàu Nón kho với nước tương Nam Đàn
Gạo tháng mười cơm mới, đánh tràn không biết no. - Ra đi anh nhớ Nghệ An
Nhớ Thanh Chương ngon nhút, nhớ Nam Đàn thơm tương. - Thanh Chương ngon cá sông Giăng
Ngon khoai La Mạc, ngon măng Chợ Chùa. - Tiếng đồn cá mát sông Giăng
Dẻo cơm Kẻ Quạ, ngon măng Chợ Cồn. - Ai hay mít ngọt, trám bùi
Có về Cát Ngạn với tui thì về. - Ai vô Quảng Nam cho tôi gửi mua đôi ba lượng quế
Ai ra ngoài Nghệ cho tôi gởi mua tám chín lượng sâm
Đem về nuôi dưỡng phụ thân
Hai ta đền đáp công ơn sinh thành. - Rộc Mĩ Tú lắm cá,
Lèn Trung Phường lắm đá,
Đất chợ Bộng lắm nồi,
Đất Văn Tập lắm vôi. -
Bánh đúc cháo kê là nghề làng Trại,
Đánh nhau mại mại là nghề làng Vinh,
Làm thợ làm đình là cha con ông phó Hoạch.
Xem thêm
Top ca dao, tục ngữ về thời tiết Nghệ An
Cũng như người Việt xưa, người Nghệ An cũng có một hệ thống tục ngữ, ca dao dự báo thời tiết riêng để phục vụ cho đời sống và lao động sản xuất. Những kinh nghiệm này được tích lũy và tổng kết dựa trên các đăc điểm về địa hình, khí hậu... và mang tính địa phương hay tính bản địa.
- Mống Hòn Sang lấy ang đựng nước
- Sổ cầu Bùng lấy thùng đựng nác
- Mưa Cẩm Nang kiếm đàng mà chạy, mưa Kẻ Nại đứng lại mà dòm
- Cơn truông Nu, đập tru mà chạy
- Mưa bên Quát lấy quạt mà che, mưa kẻ E lấy bè mà chở
- Kẻ Cài reo, kẻ Treo khóc
- Bà rú Lông đi ông rú Trà
- Mây ấp rú Xước, hứng nước cho mau
- Bao giờ Đại Huệ mang tơi
Rú Đụn đội nón thì trời mới mưa. - Khi mô rú Quyết có mây,
Cửa Lò có chớp ngày rày hẵng mưa.Bao - Bao giờ mống Mắt mống Mê
Thuyền câu thuyền lái chèo về cho mau.
Xem thêm
Vè về Nghệ An
Không phong phú như ca dao, tục ngữ nhưng vè Nghệ An mang sắc thái riêng, có thể giúp chúng ta hiểu thêm về mảnh đất này. Vì vậy, nếu quan tâm đến xứ Nghệ, bạn đừng bỏ qua những gợi ý sau.
- Lắm ló Xuân Viên,
Lắm tiền Hội Thống,
Lắm nống Do Nha,
Lắm cà Lộc Châu,
Lắm dâu Cẩm Mỹ,
Lắm bị Kẻ Giăng,
Lắm măng Kẻ Cừa,
Lắm bừa Trung Sơn,
Lắm cơn Yên Xứ. - Chợ Lường họp lại vui thay
Đàng đông lúa gạo, đàng tây tru bò
Xã đã khéo lo
Lập lều hai dãy
Hàng sồi hàng vải
Thì kéo lên đình
Hàng xén xung quanh
Hàng thịt hàng lòng ở giữa
Ngong vô trửa chợ
Chộ thị với hồng
Dòm ngang xuống sông
Chộ thuyền với lái
Ngong sang bên phải
Chộ những vịt gà
Hàng nhãn, hàng na
Hàng trầu, hàng mấu
Hàng ngô, hàng đậu
Hàng mít, hàng cà
Hàng bánh, hàng quà
Hàng chi có cả
Rồi nào hàng cá
Hàng bưởi, hàng bòng
Những cô gái chưa chồng
Thích hàng gương, hàng lược
Dạo quanh một lượt
Thấy hàng thúng hàng tràng
Hàng nống, hàng vàng
Lại có cả hàng mã
Chị ra trửa xã
Đi chợ mua hương
Hôm nay giỗ chường
Thương ôi gái góa
Hàng chi có cả
Dưới biển đưa lên
Rồi hàng miền trên
Chở bè đưa xuống
Tôi xuống chợ Phuống
Tôi lên chợ Dừa
Chợ Dinh, chợ Kè
Không nơi mô vui bằng chợ Lường ở nơi tôi cả.
Sự khác nhau về phong thổ, hoàn cảnh sống cũng như lịch sử, văn hóa, xã hội đã tạo nên sự phong phú, đa dạng cho tục ngữ - thành ngữ, ca dao Việt Nam. Với ca dao, tục ngữ về Nghệ An, chúng ta đã được khám phá cảnh sắc thiên nhiên, con người, truyền thống văn hóa, ẩm thực và rất nhiều điều thú vị khác của mảnh đất được mệnh danh là địa linh nhân kiệt này!
Đừng quên theo dõi chuyên mục Thường thức để cập nhật nhiều bài viết hay.
