Ở đời, chúng ta thường nghe những câu như “hơn nhau ở chữ tâm”, “quý ở chữ tâm”, “sống phải có tâm” hay “táng tận lương tâm”... Hầu như khi chúng ta gặp những chuyện khó phân định đúng sai, luôn có tiếng nói thầm kín bên trong mách bảo cho chúng ta điều gì nên và không nên làm? Nhiều người gọi đó là lương tâm, vậy lương tâm là gì?
1. Lương tâm là gì?
Lương tâm là loại ý thức đặc trưng về đạo đức, một nhận thức bên trong về lẽ đúng và lẽ sai của mỗi con người. Lương tâm có tính chất bắt buộc và nó thúc ép, ra lệnh cho chúng ta, hay nói cách khác, lương tâm được xem như là nghĩa vụ, trách nhiệm đối với mỗi người.
Nếu vi phạm hoặc làm ngược lại với lương tâm, chúng ta thường cảm thấy tội lỗi hay lo sợ. Còn ngược lại, nếu tuân theo nó, thì chúng ta sẽ có cảm giác vui thỏa và hạnh phúc trong lòng. Do đó, lương tâm luôn đi với con người trong suốt quá trình hành động, nó là kết quả của quá trình chúng ta được giáo dưỡng, thu nhặt mọi điều đúng - sai trong cuộc sống.
Lương tâm có vị trí vô cùng quan trọng trong đời sống xã hội và đạo đức con người. Lương tâm chi phối và quyết định hành động của con người làm việc tốt, việc thiện. Lương tâm cũng tạo động lực thúc đẩy chúng ta làm tròn trách nhiệm, nghĩa vụ của mình, dũng cảm đối mặt với sai lầm và thành tâm sửa chữa những thiếu sót. Đồng thời, lương tâm cũng sẽ trừng trị chủ thể nếu chủ thể có ý nghĩ và hành động theo hướng trái với lương tâm.
Có thể nói, lương tâm là hạt giống đạo đức của nhân cách. Một người có lương tâm đẹp sẽ tạo nhân cách tốt, ứng xử chân thành, hòa nhã với mọi người. Còn người không có lương tâm, bản thân họ luôn là cái gai trong mắt mọi người, và luôn trăn trở, cắn rứt lương tâm.
Xem thêm: Tác động độc hại của tính tự phụ, tự mãn tới cuộc sống của chúng ta?
2. Biểu hiện của người có lương tâm
Người có lương tâm là người có đạo đức và phát huy được mặt tích cực trong hành vi của mình để góp phần phát triển xã hội.
Họ luôn biết cách cân bằng hành vi của mình so với chuẩn mực xã hội, ăn năn và sửa chữa khi bản thân có lỗi. Có lòng trắc ẩn, biết sống vì người khác và giúp đỡ những người xung quanh khi họ gặp khó khăn mà không mong được đền đáp.
Người có lương tâm luôn có một tâm hồn trong sáng, thiện lành. Họ biết trân trọng mọi thứ ở xung quanh, vì thế họ luôn được mọi người yêu mến và tôn trọng. Đặc biệt, những người có một trái tim lương thiện, ấm áp, dường như luôn có được một cuộc sống bình yên, một tình yêu đẹp và hạnh phúc.
3. Phân tích 2 trạng thái của lương tâm
Thật ra, khi đi phân tích sâu lương tâm con người, chúng thường được chia thành 2 trạng thái là cắn rứt và thanh thản. Nhưng dù ở trạng thái nào cũng đều có ý nghĩa đối với chúng ta.
3.1. Lương tâm cắn rứt
Khi một người thực hiện những hành vi sai trái, vi phạm các chuẩn mực đạo đức, người đó sẽ cảm thấy có lỗi và tự trách trong lòng. Trạng thái lương tâm này sẽ giúp cá nhân điều chỉnh hành vi của mình cho phù hợp với quy luật của xã hội.
Ví dụ: Gian lận trong thi cử sẽ khiến học sinh đó luôn lo lắng, sợ bị thầy cô phát hiện, sợ bị phạt, lương tâm khi ấy cũng sẽ không được yên.
Xem thêm: Ăn cháo đá bát: Lối sống vô ơn, cần nên 'loại trừ' khỏi xã hội
3.2. Lương tâm thanh thản
Khi thực hiện hành động phù hợp với các quy tắc và chuẩn mực đạo đức của xã hội, thì cá nhân cảm thấy sung sướng, hài lòng, thỏa mãn với chính bản thân chúng ta. Trạng thái lương tâm này sẽ giúp chúng ta có thêm niềm tin vào bản thân và thúc đẩy tính tích cực trong hành động của mình.
Ví dụ: Bạn nhặt được một số tiền lớn nhưng băn khoăn không biết có nên trả lại người đánh mất hay giữ của riêng. Lương tâm bạn lúc này không cho phép và sau cùng bạn trả lại người đã đánh rơi tiền, lúc này bản thân bạn sẽ cảm thấy nhẹ nhõm và vui sướng vì đã làm được việc tốt.
4. Vô lương tâm là gì?
Trái ngược với lương tâm, chính là vô lương tâm. Được xem là vô lương tâm khi người đó không có chút cảm giác áy náy, hối hận khi vi phạm một tội lỗi, hoặc không cảm thấy thương xót cho một ai đó gặp chuyện khó khăn, đau khổ. Thậm chí người vô lương tâm còn thực hiện những hành vi tàn nhẫn với người khác, hay chính những người thân yêu của mình.
Ví dụ: Lợi dụng dịch bệnh, nhiều tiểu thương đã bán giá thực phẩm, khẩu trang với giá “cắt cổ”, hành động này được đánh giá là vô lương tâm, thiếu đạo đức trong kinh doanh.
5. Những ca dao, tục ngữ, thành ngữ nói về lương tâm
Chúng ta đã biết lương tâm là kết quả của quá trình sống chứ không phải bẩm sinh của mỗi người. Do đó, từ trước tới nay, kho tàng ca dao, tục ngữ, thành ngữ Việt Nam đã có rất nhiều câu ca dao, thành ngữ hay nói về lương tâm như một lời khuyên răn giúp mỗi cá thể rèn luyện được thói quen đạo đức tốt.
- Lấy điều ăn ở dạy con,
Dẫu mà gặp tiết nước non xoay vần.
Ở cho có đức, có nhân,
Mới mong thờ tự, được ăn lộc trời. - Dương trần phải ráng làm hiền
Đừng trọng bạc tiền bỏ nghĩa bỏ nhân. - Dẫu xây chín bậc phù đồ,
Không bằng làm phúc, cứu cho một người. - Ai thương ai ghét mặc tình
Phận mình cứ giữ tâm mình thật ngay. - Chết vinh còn hơn sống nhục,
Chết đứng còn hơn sống quỳ. - Danh dự quý hơn tiền bạc.
- Con người mất cả lương tâm
Khác nào ác thú, dã cầm rừng hoang. - Ai ơi chớ nghĩ mình hèn,
Nước kia dù đục lóng phèn cũng trong. - Lương tâm không bằng lương tháng.
Xem thêm: Làm thế nào để có lối sống đẹp như những bông hoa tô điểm cho cuộc đời
6. Những câu nói tiếng Anh về lương tâm
Những lời khuyên răn dạy con người tự chủ động rèn dũa lương tâm không chỉ có trong kho tàng ca dao, thành ngữ Việt Nam, mà còn xuất hiện rất nhiều trong những câu nói nổi tiếng ở nước ngoài. Cùng điểm qua một vài câu nói hay nói về lương tâm dưới đây nhé.
- There are only two things worth aiming for, good music and a clean conscience. (Paul Hindemith)
Tạm dịch: Chỉ có hai thứ đáng theo đuổi, nhạc hay và lương tâm trong sạch. - Never do anything against conscience even if the state demands it. (Albert Einstein)
Tạm dịch: Đừng làm gì trái với lương tâm, ngay cả khi chính quyền yêu cầu bạn. - You are not only responsible for what you say, but also for what you do not say. (Martin Luther)
Tạm dịch: Bạn không chỉ phải chịu trách nhiệm với những gì mình nói, mà cả những gì mình không nói. - Conscience is the voice of the soul; the passions are the voice of the body. (Jean Jacques Rousseau)
Tạm dịch: Lương tâm là tiếng nói của linh hồn; Dục vọng là tiếng nói của cơ thể.
- The safest course is to do nothing against one's conscience. With this secret, we can enjoy life and have no fear from death. (Voltaire)
Tạm dịch: Con đường an toàn nhất là không làm gì trái với lương tâm. Với bí mật này, chúng ta có thể hưởng thụ cuộc sống và không sợ chết. - Conscience is a man's compass. (Vincent Van Gogh)
Tạm dịch: Lương tâm là la bàn của con người. - One is happy as a result of one’s own efforts once one knows the necessary ingredients of happiness simple tastes, a certain degree of courage, self denial to a point, love of work, and above all, a clear conscience. (George Sand)
Tạm dịch: Hạnh phúc của một người là kết quả nỗ lực của chính anh ta, một khi anh ta đã biết nguyên liệu cần thiết của hạnh phúc chỉ là một ít can đảm, sự tự chối bỏ ở mức độ nhất định, tình yêu công việc, và trên hết, một lương tâm trong sạch. - In matters of conscience, the law of the majority has no place. (Mahatma Gandhi)
Tạm dịch: Với lương tâm, quy luật của số đông không có tác dụng. - The world is in a constant conspiracy against the brave. It's the age-old struggle: the roar of the crowd on the one side, and the voice of your conscience on the other. (Douglas MacArthur)
Tạm dịch: Thế giới là mưu đồ triền miên chống lại kẻ can trường. Đó là cuộc vật lộn từ xa xưa: một bên là tiếng gào thét của đám đông, và bên kia là tiếng của lương tâm bạn. - Every man is guilty of all the good he didn't do. (Voltaire)
Tạm dịch: Bất kì người nào cũng có lỗi vì đã không làm những điều tốt.
Qua bài này, bạn đã biết rõ lương tâm là gì và những biểu hiện của người có lương tâm. Từ đó, mỗi người trong chúng ta biết sống tốt hơn mỗi ngày, luôn giúp đỡ những người xung quanh và không màng đến lợi ích cá nhân.
Sưu tầm
Nguồn ảnh: Internet