Ca dao tục ngữ trong dân gian phản ánh tinh thần, tư tưởng và đời sống của người Việt Nam qua nhiều thời kỳ lịch sử. Một trong những câu nói được biết đến và sử dụng nhiều nhất trong đời sống là “Ngậm bồ hòn làm ngọt”. Bài viết dưới đây VOH sẽ cùng bạn tìm hiểu ý nghĩa câu nói “Ngậm bồ hòn làm ngọt” là gì.
“Ngậm bồ hòn làm ngọt” là gì?
Là một trong những câu thành ngữ quen thuộc, “Ngậm bồ hòn làm ngọt” mang đến một thông điệp sống tích cực cho người dân, nhưng đôi khi câu nói cũng là sự phản ánh về một lối sống rất đặc trưng của người Việt, đó là sự cam chịu.
Chúng ta cần biết “bồ hòn” là một cây có thật, chúng mọc hoang dại ở những vùng đất khô cằn. Quả bồ hòn khi chín có màu vàng nâu đẹp mắt nhưng vị chát đắng rất khó ăn.
Còn từ “ngọt” được sử dụng trong câu thành ngữ là một trong năm vị cơ bản (ngọt, mặn, chua, đắng, umami) trong ẩm thực. Khi ăn thực phẩm có vị ngọt sẽ giúp cơ thể được cung cấp năng lượng một cách nhanh chóng.
Đến đây, chúng ta phải đặt ra câu hỏi vì sao quả bồ hòn có vị chát đắng mà ông cha ta lại nói rằng “Ngậm bồ hòn làm ngọt”?
Thật ra đây là một cách nói ẩn dụ. Dân gian đã mượn hình ảnh quả bồ hòn chát đắng để nói về ý nghĩa của sự nhẫn nhục, chịu đựng, dằn lòng nén chịu điều đắng cay, cố tỏ ra vui vẻ bên ngoài để che giấu nỗi chua chát, xót xa trong lòng. Ví như người ngậm bồ hòn đắng nghét nhưng vẫn tỏ ra bình thường, thậm chí như thể đang nếm vị ngọt ngào nào đấy.
Nguồn gốc ra đời câu nói “Ngậm bồ hòn làm ngọt”
Theo truyền thuyết, “Ngậm bồ hòn làm ngọt” là câu thành ngữ xuất phát từ một câu chuyện xảy ra vào thời nhà Nguyễn. Trong lúc di chuyển xuống vùng Tây Nam Bộ chống giặc, quân đội nhà Nguyễn gặp phải khó khăn về thực phẩm và nước uống.
Để bảo toàn lực lượng, họ phải ăn những quả bồ hòn để giải khát và chống đói. Tuy nhiên, do vị quả bồ hòn rất đắng chát nên nhiều người trong số đó không thể ăn nổi và muốn nôn ra.
Lúc này, một vị tướng quân đã ra lệnh cho quân lính phải ngậm quả bồ hòn trong miệng và tự nhủ rằng nó rất ngọt. Nhờ vậy, độ quân của họ đã vượt qua được khó khăn và tiếp tục chiến đấu.
Ý nghĩa ban đầu của câu “Ngậm bồ hòn làm ngọt”
Có thể thấy, ý nghĩa ban đầu của câu thành ngữ “Ngậm bồ hòn làm ngọt” là một câu nói tích cực. Ngụ ý rằng: Khi gặp hoàn cảnh khó khăn, chúng ta phải biết tự lừa mình để vượt qua được nỗi đau và khổ sở. Đây là cách để duy trì sự lạc quan, kiên cường khi cuộc sống còn gặp nhiều khó khăn, biến động.
Câu thành ngữ cũng thể hiện được sự thông minh và khéo léo của người xưa khi rất linh động trong việc ứng biến với hoàn cảnh.
Xem thêm:
Ý nghĩa thành ngữ “Khôn ba năm dại một giờ” là gì?
Giải thích “Người không học như ngọc không mài” có nghĩa là gì?
Giải thích ý nghĩa thành ngữ “Nhất ngôn cửu đỉnh”
Ý nghĩa “Ngậm bồ hòn làm ngọt” trong thời hiện đại
“Ngậm bồ hòn làm ngọt” theo thời gian đã trở thành câu nói quen thuộc, được sử dụng phổ biến từ trong văn học ra tới ngoài đời sống xã hội. Câu nói thường được dùng để an ủi, động viên hoặc châm biếm những người đang phải chịu đựng những điều không vui, không may mắn hoặc bất công.
Trong tác phẩm “Chí Phèo” của nhà văn Nam Cao có đoạn miêu tả cảnh Chí Phèo phải ăn quả bồ hòn khi đi trốn trong rừng: “Chí Phèo cũng há miệng ra, nhai quả bồ hòn cho nó chua chua, rồi nuốt xuống cho nó đắng đắng. Ngậm bồ hòn làm ngọt! Chí Phèo cười lớn trong rừng”.
Ngoài đời sống, câu nói “Ngậm bồ hòn làm ngọt” còn được sử dụng với ý nghĩa đa dạng hơn. Khi muốn khuyên nhủ hoặc an ủi một ai đó đang gặp khó khăn hoặc bất hạnh, người ta hay dùng câu nói này để vực dậy niềm tin. “Cuộc sống có lúc thăng trầm, hôm nay anh ngậm bồ hòn làm ngọt, chắc chắn sẽ có ngày anh vượt qua được khó khăn này”, là một ví dụ thường thấy.
Hay khi muốn châm biếm hoặc chế giễu một ai đó đang chịu những điều không vui hoặc không công bằng nhưng lại không dám nói ra, người ta cũng có thể nói theo kiểu mỉa mai, ví dụ: “Anh ta bị cấp trên sai vặt suốt ngày, còn phải cười toe toét khen ngợi. Thật là ngậm bồ hòn làm ngọt!”.
Đôi khi vì muốn tự an ủi chính mình khi gặp phải những tình huống oái oăm, người ta cũng dùng câu “Ngậm bồ hòn làm ngọt” như một cách để xoa dịu nỗi buồn đau trong lòng.
Cam chịu, nhẫn nhục: Đâu là giới hạn?
“Ngậm bồ hòn làm ngọt” là minh chứng rõ ràng nhất về tính cam chịu và sự nhẫn nhục của con người trong cuộc sống. Người Việt Nam ta có tính cách đặc trưng là sống hiền hòa, trọng tình trọng nghĩa. Thế nhưng, mặt trái của lối sống này là nó sẽ hình thành nên tính cam chịu.
Vì sống giàu tình cảm, nhiều người đã sẵn sàng sống cam chịu, nhẫn nhục với mong muốn có được một cuộc sống bình yên hay một gia đình hạnh phúc. Tuy nhiên, sức chịu đựng của con người có giới hạn, chấp nhận một lối sống cam chịu cả đời sẽ khiến cuộc sống của chúng ta không khác gì địa ngục trần gian.
Ở thời đại trước, khi sinh ra chúng ta được ông bà, cha mẹ dạy rằng sống trên đời hãy cứ “dĩ hòa di quý”, “một điều nhịn chín điều lành” hay “ngậm bồ hòn làm ngọt”… Chính điều này đã làm ảnh hưởng không nhỏ đến việc hình thành lối sống cam chịu, nhẫn nhục của con người ngay khi còn rất nhỏ.
Dẫu biết rằng, một điều nhịn là chín điều lành, thế nhưng bất cứ điều gì cũng cần phải có giới hạn, nhất là trong thời đại ngày nay, xã hội đề cao sự công bằng, bình đẳng giữa người với người.
Sống cam chịu hay giữ lối suy nghĩ “ngậm bồ hòn làm ngọt” trong một số trường hợp không phải là cách để mỗi người tìm kiếm hạnh phúc cho riêng mình, mà điều đó càng dễ khiến chúng ta quên mất đi giá trị của chính bản thân.
Tính cách là một trong những yếu tố quan trọng nhất của một con người. Ranh giới giữa chịu đựng và cam chịu lại rất mong manh, mỗi người cần tinh tế nhận ra lằn ranh ấy để không phải sống trong sự đắng cay, lòng đầy khổ đau nhưng ngoài mặt vẫn phải cố tỏ ra vui vẻ, ngọt ngào.
Những câu nói hay về sự chịu đựng trong cuộc sống
Nói về sự nhẫn nhục của con người trong cuộc sống, trong “thế giới văn chương” đã để lại rất nhiều những câu nói hay, đầy ý nghĩa.
1. Thấy rõ thật nhiều người, lại không thể tùy tiện vạch trần họ. Ghét cũng thật nhiều người, lại không dễ dàng trở mặt. Có đôi khi, cuộc sống muốn bức ép bản thân ta trở thanh những người hờ hững, nhẫn nhục chịu đựng. - Thương Thương Đặng (weibo)
2. Người có một lý do để sống có thể chịu đựng bất cứ điều gì. - Friedrich Nietzsche
3. Bất công nhưng chẳng thể oán trách thượng đế. Cuộc sống, chỉ có chịu đựng và chịu đựng. - Lâm Địch Nhi (Hoa hồng sớm mai)
4. Những người học được cách chịu đựng là những người gọi cả thế giới là anh em. - Charles Dickens
5. Tận hưởng khi có thể, và chịu đựng khi bắt buộc. - Johann Wolfgang von Goethe
6. Cho tới khi phải chịu đựng trong bóng tối, không ai biết buổi sáng sẽ ngọt ngào và đáng quý với trái tim và đôi mắt mình như thế nào. - Bram Stoker
“Ngậm bồ hòn làm ngọt” câu thành ngữ chỉ vài chữ đơn giản nhưng lại mang đến cho thế hệ sau bài học quý giá về cách nhìn nhận cũng như đối mặt cuộc sống. Có những lúc chúng ta cần nhẫn nhục để vượt qua khó khăn, nhưng có những trường hợp nếu cứ mãi “ngậm bồ hòn” rồi cho nó là “rất ngọt” để lừa mình, dối mình thì kết quả nhận được sẽ chỉ có cay đắng gấp trăm lần.
Đừng quên theo dõi VOH Sống đẹp để cập nhật liên tục những kiến thức mới nhất, hấp dẫn nhất.