Trên thực tế, “Ăn xổi ở thì” không phải lúc nào cũng mang ý nghĩa tiêu cực. Cùng VOH giải thích thành ngữ “Ăn xổi ở thì” có nghĩa là gì để hiểu rõ hơn về nguồn gốc cũng như ý nghĩa mà ông bà ta đã gửi gắm.
“Ăn xổi ở thì” có nghĩa là gì?
Trước khi tìm hiểu ý nghĩa của thành ngữ “Ăn xổi ở thì”, chúng ta cần hiểu “ăn xổi”, “ở thì” là gì?
Ăn là hành động đưa thức ăn vào cơ thể để nuôi sống, duy trì sự sống; ở chỉ nơi, chỗ, địa điểm sinh sống, sinh hoạt hàng ngày. Cả ăn và ở đều được xem là một trong những việc quan trọng của con người.
- “Xổi” (tiếng cổ) có nghĩa là vội vàng, tạm bợ. Với ý nghĩa này, từ “xổi” thường được gắn với những hiện tượng không tích cực. “Ăn xổi” được hiểu là kiểu ăn ngay, ăn đồ ăn không qua chế biến.
- Còn “thì” là lúc, chốc lát, chỉ thời gian ngắn. “Ở thì” là ở tạm trong một thời gian ngắn.
Như vậy câu thành ngữ “Ăn xổi ở thì” mà ông cha ta đã đúc kết nói về việc ăn ở tạm bợ trong một thời gian ngắn, ăn ở cho qua ngày, nay đây mai đó, được lúc nào hay lúc ấy.
Xem thêm:
Giải thích ý nghĩa tục ngữ ‘Ăn cơm chúa múa tối ngày’ có phải nói về thói lười biếng?
Giải thích ý nghĩa câu thành ngữ ‘ăn vóc học hay’ có nghĩa là gì?
Giải thích ý nghĩa câu thành ngữ “Ăn ốc nói mò” là gì?
Nguồn gốc, ý nghĩa của thành ngữ “Ăn xổi ở thì”
Tìm hiểu kỹ hơn về nguồn gốc và ý nghĩa của thành ngữ “Ăn xổi ở thì”, bạn sẽ thấy người xưa khéo léo, tinh tế thế nào khi mượn sự việc trong cuộc sống để nhắc nhở con cháu.
Nhắc đến “xổi”, chúng ta thường liên tưởng đến các món ăn dân dã, quen thuộc như dưa muối xổi, cà muối xổi… (cách muối để mau chua, muối để nhanh được ăn) của người nông dân nghèo trong xã hội cũ. Ngoài ra, còn có vay xổi (vay mượn tiền trong một thời gian ngắn rồi trả lại) để giải quyết những công việc cấp bách. Với những ý nghĩa này, “xổi” thực ra không hẳn là tiêu cực.
Thế nhưng khi đúc kết và sử dụng thành ngữ “Ăn xổi ở thì”, người xưa muốn chỉ trích, phê phán một lối sống, một lối suy nghĩ mà nhiều mắc phải. Đó là thiếu tính toán, chỉ quan tâm đến việc trước mắt, chỉ tính đến cái lợi ngắn ngủi chứ không suy tính đến sự lâu dài, bền vững, tương lai.
Đây là lối sống, lối suy nghĩ hời hợt, thiếu ổn định, không có tầm nhìn xa cũng như trách nhiệm, kỷ luật. Trái ngược với truyền thống coi trọng sự lâu bền, thủy chung, tình nghĩa của nhân dân ta từ xưa đến nay.
Hệ lụy của lối sống, lối suy nghĩ “Ăn xổi ở thì”
Vì sao cách sống, cách nghĩ “Ăn xổi ở thì” bị người xưa phê phán? Bởi vì nó có thể kéo theo nhiều hệ quả không mong muốn.
- Thiếu trách nhiệm, thiếu kỷ luật: Người sống tạm bợ, hời hợt, không tính toán, không quan tâm đến tương lai thường sống thiếu trách nhiệm, thiếu tính kỷ luật. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến bản thân mà còn ảnh hưởng đến người khác, đặc biệt là với tập thể.
- Bỏ lỡ cơ hội: Sống tạm bợ, không có tầm nhìn dễ dẫn đến việc bỏ lỡ những cơ hội để phát triển, thành công.
- Dễ phạm phải sai lầm: Khi không cân nhắc, suy nghĩ đến lợi hại, thiệt hơn… con người có thể có những lời nói, hành động sai lầm, thậm chí dẫn đến hậu quả không mong muốn.
- Dễ bị “lạc hướng”, thiếu động lực: Con người sống cho hiện tại nhưng cũng cần phải lên kế hoạch cho tương lai. Nếu không có mục tiêu rõ ràng, bạn sẽ không có động lực để phấn đấu cũng như dễ bị đi sai hướng.
- Gặp phải nhiều khó khăn, rủi ro trong cuộc sống, công việc: Sự tạm bợ, hời hợt, nhất thời, không biết tính toán trước sau dễ khiến con người gặp phải nhiều rào cản, rắc rối, trở nên bị động thậm chí lĩnh hậu quả xấu.
- Lãng phí, thiếu bền vững: Lối sống “Ăn xổi ở thì” thường đi kèm với việc tiêu xài hoang phí, bỏ bê bản thân và không chú trọng đến những giá trị bền vững.
- Khó tạo dựng mối quan hệ: Người sống tạm bợ, thiếu tầm nhìn thường khó tạo dựng được sự tin tưởng hay mối quan hệ lâu bền với người khác. Trong công việc cũng như cuộc sống, mọi người cũng không muốn kết giao, làm việc cùng những người như vậy.
Xem thêm:
70 câu ca dao tục ngữ thành ngữ về kinh nghiệm sống hay và ý nghĩa
40+ câu ca dao, tục ngữ, thành ngữ về lời nói, lối ứng xử trong giao tiếp hằng ngày
110 câu ca dao, tục ngữ, thành ngữ về con người xã hội được sử dụng hằng ngày
“Ăn xổi ở thì” trong xã hội hiện đại
Không chỉ gói gọn trong chuyện ăn ở, lối sống, lối suy nghĩ, ngày nay “xổi” còn được gắn liền với các hiện tượng như “giàu xổi”, “uy tín xổi”, “quyền lực xổi”…
“Giàu xổi” là kiểu giàu không phải nhờ công sức, trí tuệ của bản thân mà dựa vào sự bất chính. “Uy tín xổi” là chỉ việc được nhiều người biết đến, được nhiều người tung hô trong một thời gian ngắn dẫn đến ảo tưởng, ngộ nhận về bản thân. “Quyền lực xổi” là thứ quyền lực không chính đáng, không bền vững, có thể được nhiều nhưng mất cũng nhiều.
Tóm lại, điểm chung của những thứ “xổi” này là tạm bợ, nhất thời, dễ đến dễ đi, lợi bất cập hại. Cân nhắc, tính toán trước sau, nhìn xa trông rộng… với mọi việc mới là lối sống, lối tư duy được hoan nghênh, đáng học hỏi và giúp con người có cuộc sống tốt đẹp.
Thành ngữ, tục ngữ về lối sống tạm bợ, không có tầm nhìn
Không chỉ mượn chuyện ăn ở để phê phán lối sống tạm bợ, không biết tính toán, không có tầm nhìn, người xưa còn mượn chuyện vợ chồng, chuyện buôn bán… để răn dạy con cháu. Những câu ca dao, tục ngữ dưới đây chính là một trong số đó.
1. Chồng ngày vợ bữa/Vợ chồng hàng xáo: vợ chồng ăn ở với nhau một cách tạm bợ, không lâu bền.
2. Cơm niêu nước lọ: chỉ cuộc sống tạm bợ của những người đơn độc.
3. Gạo chợ nước sông: hoàn cảnh sống khó khăn, túng bấn, tạm bợ, chạy ăn từng bữa.
4. Ở cầu ở quán: sống tạm bợ qua ngày, không có nhà cửa tử tế.
5. Tạm vợ vợ già, tạm nhà nhà nát: lấy vợ và làm nhà là việc hệ trọng, qua loa, tạm bợ thì sẽ hỏng việc.
6. Ăn cơm vào mẹt, uống nước vào mo: hoàn cảnh nghèo khổ, sinh hoạt tạm bợ.
7. Ăn nhờ ở đậu: ăn ở tạm bợ, nhờ vả cho qua ngày; không lo toan thu vén.
8. Mua đầu chợ, bán cuối chợ: chỉ người làm ăn buôn bán ít vốn, bán xổi.
9. Mưa bao giờ mát mặt bấy giờ: chỉ người không biết lo xa, an phận, ăn xổi ở nhà.
10. Qua ngày đoạn tháng: cuộc sống tạm bợ, vạ vật cho xong chuyện.
11. Cơm hàng cháo chợ: cuộc sống không ổn định, ăn uống thất thường.
12. Chỉ buộc chân voi: làm việc qua loa đại khái, chiếu lệ.
13. Cưỡi ngựa xem hoa: qua loa, đại khái.
14. Lang bạt kỳ hồ: phiêu bạt khắp nơi, lang thang nay đây mai đó, không ổn định.
15. Đỏng đảnh như đồng cân: dễ thay đổi, không ổn định, kiên định.
16. Chuồn chuồn đạp nước: cách làm lớt phớt, chiếu lệ cho qua chuyện.
Từ chuyện đời thường, thành ngữ “Ăn xổi ở thì” đã thay người xưa truyền đạt bài học về cách sống. Lời phê phán nhẹ nhàng nhưng sâu sắc về việc sống tạm bợ, sống hời hợt, không biết tính toán, không biết nhìn xa trông rộng khiến mỗi người không khỏi suy ngẫm. Với phần giải thích “Ăn xổi ở thì” là gì của VOH, hy vọng bạn sẽ rút ra được bài học hữu ích cho bản thân.
