Cơ thể cần được cung cấp đầy đủ các dưỡng chất để khỏe mạnh, trong đó đặc biệt phải kể đến axit folic.
1. Axit folic là gì?
Folate, còn được gọi là vitamin B9, là một trong 8 loại vitamin B có tự nhiên trong một số loại thực phẩm. Axit folic chính là một dạng của folate mà các nhà sản xuất thêm vào các chất bổ sung vitamin và thực phẩm tăng cường.
Mặc dù axit folic là một phiên bản nhân tạo của vitamin B9, nhưng thực chất các vitamin này rất khác biệt. Axit folic tổng hợp khác với folate về cấu trúc và có những tác dụng sinh học hơi khác nhau trong cơ thể. Tuy nhiên, cả hai đều được coi là đóng góp vào chế độ ăn uống đầy đủ.
Trong khi folate được tìm thấy trong một số thực phẩm động vật và thực vật, bao gồm rau bina, cải xoăn, bông cải xanh, bơ, trái cây họ cam quýt, trứng và gan bò. Thì axit folic được thêm vào thực phẩm như bột mì, ngũ cốc ăn sáng sẵn và bánh mì. Axit folic cũng được bán ở dạng cô đặc trong thực phẩm chức năng.
Cơ thể sử dụng folate cho một loạt các chức năng quan trọng, bao gồm:
- Tổng hợp, sửa chữa và metyl hóa - bổ sung nhóm metyl - của DNA
- Phân chia tế bào
- Chuyển đổi homocysteine thành methionine, một axit amin được sử dụng để tổng hợp protein hoặc chuyển đổi thành S-adenosylmethionine (SAMe), một hợp chất hoạt động như một nhà tài trợ methyl chính trong cơ thể bạn và cần thiết cho nhiều phản ứng tế bào
- Hỗ trợ sự trưởng thành của các tế bào hồng cầu
2. Axit folic có tác dụng gì?
Chính vì axit folic cũng như folate đều tham gia vào nhiều hoạt động khác nhau của cơ thể, cho nên axit folic mang đến nhiều lợi ích sức khỏe như:
2.1 Phòng ngừa dị tật bẩm sinh và biến chứng thai kỳ
Một trong những công dụng phổ biến nhất của việc bổ sung axit folic và folate là ngăn ngừa dị tật bẩm sinh, đặc biệt là dị tật ống thần kinh, bao gồm tật nứt đốt sống và chứng thiếu não - khi trẻ sinh ra không có bộ phận não hoặc hộp sọ.
Thông thường, phụ nữ mang thai thường sẽ được kê thêm thuốc bổ sung axit folic để ngăn ngừa dị tật bẩm sinh thai nhi cũng như ngăn ngừa các biến chứng liên quan đến thai kỳ, bao gồm tiền sản giật. (1)
2.2 Điều trị chứng thiếu folate
Cả axit folic và folate bổ sung đều được sử dụng để điều trị tình trạng thiếu folate.
Thiếu folate có thể do nhiều nguyên nhân gây ra, bao gồm chế độ ăn uống không đủ chất, phẫu thuật, mang thai, nghiện rượu và các bệnh kém hấp thu. Sự thiếu hụt này sẽ dẫn đến những tác dụng phụ nghiêm trọng như thiếu máu hồng cầu, dị tật bẩm sinh, suy giảm tâm thần, suy giảm chức năng miễn dịch và trầm cảm. (2)
2.3 Tăng cường sức khỏe não bộ
Một số nghiên cứu đã chứng minh rằng, bổ sung axit folic có tác dụng cải thiện chức năng não ở những người bị suy giảm trí tuệ và giúp điều trị bệnh Alzheimer. (3)
2.4 Điều trị các rối loạn sức khỏe tâm thần
Những người bị trầm cảm đã được chứng minh là có lượng folate trong máu thấp hơn những người không bị trầm cảm. Tuy nhiên, nếu được bổ sung axit folic và folate có thể sẽ làm giảm các triệu chứng trầm cảm khi được sử dụng cùng với thuốc chống trầm cảm. (5) (6)
2.5 Giảm nguy cơ mắc bệnh tim
Bổ sung các chất bổ sung dựa trên folate, bao gồm cả axit folic, có thể giúp cải thiện sức khỏe tim mạch và giảm nguy cơ mắc các yếu tố nguy cơ bệnh tim.
Mức độ cao của axit amin homocysteine có liên quan đến việc tăng nguy cơ phát triển bệnh tim. Tuy nhiên, folate lại đóng một vai trò quan trọng trong quá trình chuyển hóa homocysteine. Đồng thời, bổ sung axit folic có thể làm giảm mức homocysteine và nguy cơ mắc bệnh tim. (7) (8)
2.6 Một số lợi ích tiềm năng khác
Một số nghiên cứu cho thấy, sử dụng axit folic có liên quan đến việc điều trị một số bệnh lý như: bệnh tiểu đường, tình trạng viêm nhiễm, bệnh thận, giảm tác dụng phụ của thuốc, tăng khả năng sinh sản.
Tuy nhiên, những nghiên cứu về những tác dụng này vẫn chưa đầy đủ, cần có thêm nhiều nghiên cứu chuyên sâu để chứng minh những tác dụng này của axit folic.
3. Vì sao cần bổ sung axit folic cho bà bầu?
Như đã nói, axit folic đóng vai trò thiết yếu đối với quá trình tăng trưởng và sự phát triển của thai nhi. Ví dụ, nó cần thiết cho sự phân chia tế bào và phát triển mô. Đây là lý do tại sao có mức folate tối ưu là quan trọng cả trước và trong khi mang thai.
Bổ sung axit folic trước và trong khi mang thai sẽ giúp ngăn ngừa các bất thường về ống thần kinh ở thai nhi.
Ngoài ra, axit folic cũng có tác dụng làm giảm nguy cơ sinh non, bất thường về tim và hở hàm ếch, cải thiện sự phát triển thần kinh và chức năng não ở trẻ em, cũng như bảo vệ chống lại các rối loạn phổ tự kỷ.
Xem thêm: Những điều mẹ bầu cần biết khi muốn bổ sung axit folic trong thai kỳ
4. Axit folic có trong thực phẩm nào?
Bổ sung axit folic từ thực phẩm tự nhiên vẫn được ưu tiên hơn cả do đáp ứng được cơ bản nhu cầu của cơ thể và cung cấp đa dạng dinh dưỡng tốt cho sức khỏe.
Axit folic có trong thực phẩm chức năng và thực phẩm tăng cường, bao gồm bánh mì, bột, ngũ cốc và ngũ cốc. Ngoài ra, trong tự nhiên cũng có rất nhiều loại thực phẩm có hàm lượng folate cao tự nhiên như: gan bò, cải bó xôi, măng tây,....
Xem thêm: Không chỉ phụ nữ mang thai, ai cũng nên cần thực phẩm giàu axit folic trong chế độ ăn của mình
5. Ai cần bổ sung axit folic?
Hầu hết mọi người đều nhận đủ folate từ chế độ ăn uống và thiếu folate là rất hiếm khi xảy ra. Do đó, chỉ những người có nhu cầu cao với axit folic hoặc thiếu hụt axit folic mới cần bổ sung thêm vi chất này bằng nguồn thuốc và thực phẩm chức năng.
Thuốc axit folic hiện nay được bào chế với nhiều dạng như: thuốc tiêm, viên nang mềm, viên nang cứng, viên nén,… Trong đó, dạng viên nang là phổ biến nhất, được chế tạo ở nhiều mức hàm lượng khác nhau, phù hợp với đối tượng cần bổ sung khác nhau.
5.1 Liều dùng thuốc bổ sung axit folic
Liều dùng axit folic với các đối tượng khác nhau sẽ khác nhau. Dưới đây là một số nhóm đối tượng thường gặp:
- Trẻ từ 0–6 tháng: 65 mcg
- Trẻ từ 7-12 tháng: 80 mcg
- Trẻ từ 1–3 tuổi: 150 mcg
- Trẻ từ 4–8 tuổi: 200 mcg
- Trẻ từ 9–13 tuổi: 300 mcg
- Trẻ từ 14–18 tuổi: 400 mcg
- Người từ 19 tuổi trở lên: 400 mcg
Phụ nữ đang hoặc có thể mang thai nên bổ sung 400–800 mcg axit folic mỗi ngày. Những người bị nứt đốt sống hoặc tiền sử gia đình bị dị tật ống thần kinh uống 4.000 mcg mỗi ngày. Và những người đang cho con bú nên dùng khoảng 500 mcg mỗi ngày.
5.2 Những chỉ định cần nhớ khi dùng thuốc axit folic
Thuốc axit folic là các loại thuốc hoặc thực phẩm chức năng giúp cơ thể bổ sung axit folic. Tác dụng của chúng thường là giúp cơ thể sản sinh tế bào máu, ngăn ngừa đột biến DNA tiền ung thư, giúp điều trị chứng thiếu máu và thiếu axit folic. Trong điều trị một số bệnh lý thiếu máu ác tính, axit folic cũng được sử dụng kết hợp với thuốc điều trị khác.
Ngoài ra, thuốc axit folic còn có chỉ định cho 1 số đối tượng khác như:
- Phụ nữ mang thai, nhất là người đang điều trị lao hoặc sốt rét.
- Người thiếu hụt axit folic do chế độ ăn nghèo nàn.
- Người sử dụng thuốc kháng axit folic trong điều trị bệnh tan máu, động kinh,…
6. Nhận diện các dấu hiệu thiếu axit folic trong cơ thể
Thiếu folate xảy ra khi không có đủ folate hoặc axit folic trong cơ thể. Điều này có thể dẫn đến một loại thiếu máu gọi là thiếu máu hồng cầu khổng lồ.
Trong thời kỳ mang thai, thiếu axit folic làm tăng nguy cơ dị tật bẩm sinh.
Một số triệu chứng của thiếu axit folic bao gồm:
- Mệt mỏi
- Khó tập trung
- Đau đầu
- Cáu gắt
- Tim đập nhanh
- Vết loét trên lưỡi và bên trong miệng
- Thay đổi màu da, tóc hoặc móng tay
- Khó chịu, nhức đầu, tim đập nhanh và khó thở
Một số nhóm có nguy cơ thiếu axit folic cao bao gồm:
- Những người bị rối loạn sử dụng rượu
- Phụ nữ mang thai
- Những người trong độ tuổi sinh đẻ
- Những người có tình trạng ảnh hưởng đến sự hấp thụ chất dinh dưỡng, bao gồm IBD và bệnh celiac
- Những người mắc chứng đa hình MTHFR
7. Bổ sung thừa axit folic có sao không?
Axit folic hòa tan trong nước, phần lớn lượng dư thừa axit folic sẽ được đào thải qua nước tiểu. Do đó, không có nhiều tác dụng phụ nghiêm trọng liên quan đến việc uống quá nhiều axit folic.
Tuy nhiên, trong một số trường hợp hiếm hoi, dư thừa axit folic có thể khiến bạn tăng nguy cơ mắc bệnh tự kỷ, che giấu sự thiếu hụt vitamin B12, sa sút tinh thần và suy giảm chức năng miễn dịch.
Đó là lý do vì sao các trường hợp bổ sung axit folic bằng thuốc hoặc thực phẩm chức năng đều được khuyến cáo nên tham khảo thêm ý kiến từ bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng.
8. Những lưu ý khi sử dụng axit folic
Khi bổ sung axit folic cho cơ thể cần lưu ý một số vấn đề sau:
- Chỉ nên bổ sung thuốc axit folic khi thiếu axit folic trong chế độ ăn hàng ngày.
- Nên uống nhiều nước khi uống thuốc bổ sung axit folic. Tránh dùng nhiều quá mức gây ảnh hưởng sức khỏe.
- Không nên uống trà, rượu, cà phê khi đang dùng thuốc có chứa axit folic và sắt, chỉ nên uống nước lọc hoặc nước lã đã đun sôi để nguội.
- Sau khi uống thuốc chứa axit folic mà đi ngoài có phân đen thì nên liên hệ bác sĩ để thăm khám và chữa trị kịp thời.
- Không nên uống chung với các loại thuốc kháng axit như thuốc điều trị viêm loét dạ dày - tá tràng, vì nó sẽ làm cản trở sự hấp thu chất dinh dưỡng.
- Nếu uống thuốc bổ sung axit folic thì nên uống giữa 2 bữa ăn.
- Vitamin C có thể giúp tăng cường hấp thu sắt, axit folic nên có thể bổ sung các thực phẩm giàu vitamin để tăng cường quá trình hấp thụ chất dinh dưỡng.
- Việc uống axit folic có thể gây táo bón nên cần ăn nhiều thực phẩm giàu chất xơ và uống nhiều nước.
Như vậy, axit folic là dạng tổng hợp của folate, một loại vitamin B quan trọng. Hầu hết chúng ta đều nhận đủ axit folic và folate từ chế độ ăn uống hàng ngày, tuy nhiên, những người có nguy cơ bị thiếu hụt và phụ nữ có thể mang thai có thể cần bổ sung axit folic từ thuốc hay các thực phẩm chức năng.